4-mavzu sifat, son so’z turkumlari (2 soat) reja

Orttirma daraja
Eski o`zbek tilida sifatlardagi orttirma daraja ma’nosi asosan behad, bisyar, g`ayat, asru kabi so`zlar yordamida ifodalangan. Mas: Ishq behad yiraq durur andin (Nav. SS, 60). Tala o’ti bisyar yaxshi bo’lur (BN, 167). Qo’y bila mevamiz asru ko’ptur (ShN, 52).
XIII—XIV asrlarda sifatlardagi orttirma daraja ma’nosi yavlaq (juda, eng) so`zi orqali ifodalangan. Mas: Yavlaq yaxshi hukm qilmish (Taf., 39 b). Sara yavlaq ko’rkluk erdi (Rabg`., 28 b).
Belgining ortiqligi yoki kamligini ifodalovchi formalar
Belgining ortiqligini ifodalovchi formalar. Bular intensiv formalar nomi bilan ham ataladi.
Intensiv formalarning tuzilishi bo`yicha eski o`zbek tili bilan hozirgi o`zbek tili o`rtasida deyarli farq yo`q. Navoiy o`zining «Muhokamatul lug`atayn» asarida bunday formalar haqida gapirib, quyidagi misollarni keltirgan: ap-paq, qap-qara, qip-qizil, yup-yumalag`, yap-yassi, ap-achig`, chup-chuqur, ko’m-ko’k, yam-yashil (Nav. ML, 188). Misollar: Anung bashi sog`uqtan apaq turur (UN, 47). Bu yo’l tup- tuz yo’ldur (BN, 160). Men sap-sag` turub, bir bo’lak o’zini masti sharab qilg`aylar (BN, 304).
ap-aq, ko’p-ko’k//ko’m-ko’k, ep-ezgu, sap-sarig`, o’p-o’rung (oppoq), yap-yazi (tep-tekis), yap-yashil (MK, I, 70, 71, 316, 317, 355; 111,26).
Intensiv forma bir xil sifatning aynan takrorlanish yo`li bilan ham hosil bo`ladi. Mas: Qabag`lari keng-keng, ag`izlari tar (Nav. ML, 181). Yurganda qattiq-qattiq avaz qilur (Sh. turk, 12). Katta-katta mo’ysafidlar (Muq., 73).
Belgining kamligini ifodalovchi formalar quyidagi yo`llar bilan hosil bo`ladi:
a) asliy sifatlarga -(u)mtul, -chil af- fikslari qo`shiladi. Mas: qizimtul, qaramtul, ag`imtul, yashimtul (Mab. lug`.). ko’kumtul (Abushqa), aqchil (Sangl.);
b) sifatlarga -g`ina/-gina affiksi qo`shiladi. Mas:Yana birgina uydur, kichikkina uydur (BN, 358). Yaxshig`ina mazasi bar (BN, 368).
Eski o`zbek tilida ham sonning hozirgi o`zbek tilidagi turlari mavjud bo`lgan: sanoq son, tartib son, jamlovchi son, dona son, chama son, taqsim son, kasr son. Shu bilan birga, bu sonlarning ifodalanishi va formalari bo`yicha eski o`zbek tilining o`ziga xos tomonlari ham bor.