4-Mavzu: Antik davr madaniyati (2 soat) Reja

monarxiya, oligarxiya, aristokratik va demokratik 
respublika 
bo‘lgan. YUnonlar finikiyaliklarning yozuvi asosida 24 harfdan 
iborat ham unli, ham undosh tovushlarni ifodalovchi o‘z alifbolarini 
yaratganlar. YUnonistonda ta’lim tizimining yutug‘i tufayli polisning erkin 
kishilari orasida savodsizlar yo‘q edi. Jamiyat qadriyatlari va ahloqiy 
normalar shakllana boradi. Bunda vatanparvarlik va fuqarolik muhim o‘rin 
tutgan. O‘z shahrini himoya qilish har bir fuqaroning sharafli burchi 
hisoblangan. Xuddi shu davrda inson tanasi bilan ruh o‘rtasida uyg‘unlikni 
ifodalovchi ideal inson to‘g‘risidagi g‘oya shakllanadi. 
Pifagor 
(mil. av. 580-500) — yunon matematigi, faylasuf, quldor 
aristokratiyaning g‘oyaviy targ‘ibotchisi bo‘lgan. U Krotonda falsafiy 
maktab, siyosiy partiya va diniy birodarlikni mujassamlashtirgan 
pifagorchilar ittifoqini tuzadi. Pifagor falsafasida miqdor barcha narsaning 
mohiyati, olam esa miqdor va ular orasidagi munosabatlarning garmonik 
sistemasi, degan g‘oyalar ilgari surilgan. Pifagor hayotining mazmuniga oid 
qarashlariga “falsafa” deb nom bergan birinchi donishmand: “Tartib sening 
muqaddas maqsading bo‘lsin, sen bu maqsad yo‘lida astoydil xizmat qil, 
chunki, tartib hamma narsaning asosidir. Tabiatning mavjudligi asosida ham 
tartib yotadi”. Pifagor uzoq vaqt davomida Misrda tahsil olgan. 
Zardushtiylik diniga juda qiziqqan. U Misrda ilm sirlarini o‘rganish uchun 
hatto 24 yoshida xatna qildirishiga ham rozi bo‘lgan. Aks holda uni 
kitoblarga yaqinlashtirishmasdi. U hech qachon yig‘lamagan va umuman 
ehtiros hamda xis- hayajonga berilmagan. 
Fliunt shahriga safari chog‘ida hokim Leon Pifagordan so‘radi: “Sen 
qaysi ilm bilmdonisan? –Hech qaysi deb javob berdi Pifagor. –men 
shunchaki 

---

bir faylasufman” –Falsafa degani nima o‘zi? – taajjublanib so‘radi hokim. 
Pifagor shunday javob berdi: “Inson umrini bozor va olimpiya o‘yinlariga 
qiyoslash mumkin. Bozordagi sotuvchilar ham, xaridorlar ham doimo o‘z 
foydalarini ko‘zlaydilar. Olimpiya o‘yinlari ishtirokchilari esa shon- shuhrat 
va mashhurlik payida bo‘ladilar. O‘yingohdagi tomoshabinlar esa ularni 
diqqat bilan kuzatadilar. Hayotda ham shunday. Odamlarning katta bir guruhi 
boylik va shon-shuhrat orttirish maqsadida elib-yuguradilar. Ana shu olomon 
orasida kamchilikdan iborat bir guruh borkim, ular chetdan turib 
atrofdagilarni jimgina kuzatadilar. Voqea- hodisalarni, inson tabiatini tadqiq 
etadilar. Haqiqatni anglash ularning eng sevimli amalidir. Ana shu toifadagi 
odamlar faylasuflar-donolikni sevuvchilar, deb ataladi. Ular sofoslar, ya’ni 
donishmandlar emas. CHunki tom ma’nodagi donishmandlik yolg‘iz Allohga 
xos sifat. Bandalar esa donishmandlikka intilish bilan kifoyalanadilar, xolos”. 
Matematika 
tarixida 
Pifagor 
geometriyaga 
sistematik 
isbot 
tushunchasini kiritib, uni abstrakt fan darajasiga ko‘targan, to‘g‘ri chiziqli 
shakllar geometriyasini tuzgan, o‘xshashlik haqidagi ta’limotni yaratgan, 
to‘g‘ri burchakli uchburchak haqidagi teoremani isbotlagan, ayrim muntazam 
ko‘pburchak va ko‘ptomonliklarni yasagan deb hisoblanadi. Odatda, juft va 
toq, kub va murakkab, mukammal sonlar, arifmetik, geometrik va garmonik 
proporsiyalar Pifagor nomi bilan bog‘lanadi. Pifagor maktabining 
matematikani sistemalashtirishdagi roli katta bo‘lgan.