4-Mavzu: Antik davr madaniyati (2 soat)
Reja:
1. Qadimgi Yunoniston madaniyati
2. Qadimgi Rim madaniyati
Tayanch so‘z va iboralar
Ellada, avristokratiya odobi, Sparta maktabi, Egey madaniyati, Gomer
davri,
Arxaik davri, Klassik davr madaniyat, Ellinizm, me’morlik,
haykaltaroshlik, teatr, Rim qonuni, sodiqlik, urug‘doshlik,
harbiy jasorat,
kolizey, ommaviy bayramlar, tasviriy san’at, senat, Rim falsafasi,
nasroniylik, kalendar.
4.1.
Antik YUnoniston madaniyati
Antik davr madaniyati-jahon sivilizatsiyasining ilk markaz-laridan
bo‘lib, u davrda falsafa,madaniyat fan sifatida shakllandi.
Uning uchun
SHarq madaniyatining, ayniqsa, arifmetika, astronomiya, mifologiya va
teologiya sohalarida erishilgan dastlabki muhim
yutuqlarining ahamiyati
katta bo‘ldi.
Qadimgi YUnon madaniyati mil. av. XXVIII asrdan mil. av. II
asrgacha davom etdi. YUnonlar o‘zlarining vatanini
Ellada
deb ataganlar.
Qadimgi YUnon madaniyatining eng yuqori darajaga ko‘tarilgan davri
mil.av. V-IV asrlarga to‘g‘ri keladi. Qadimgi YUnon madaniyati jahon
madaniyati tarixida fenomen hodisa sifatida o‘zini namoyon etdi.
Qadimgi YUnon madaniyati beshta davrga bo‘linadi: Egey madaniyati
(mil. av. XXVIII-XI asrlar); Gomer davri madaniyati (mil. av. XI-IX asrlar);
Arxaik davri madaniyati (mil. av. VIII-VI asrlar); Klassik (
yuqori
darajadagi
) davri madaniyati (mil. av. V-IV asrlar); Ellinizm davri
madaniyati (mil. av. 323-146 yillar).
Egey madaniyatini ko‘pincha
Krit-Miken madaniyati
deb ham
atashadi. Buning sababi Krit oroli va Miken shahri YUnon madaniyatining
asosiy markazlari sanalgan. SHuningdek, bu davrni afsonaviy podsho
Minosning nomi bilan Minoy madaniyati deb ham atashadi.
Mil. av. III minginchi yillarning oxiri,
ikki minginchi yillarning
boshlarida Krit orolida Knoss, Festa, Mali va Kato-Zakro shahar davlatlari
vujudga keldi. SHaharlarning tutgan o‘rni hisobga olinib, ba’zida ularni
«Saroy madaniyati» deb ham atashadi. Bu davrda asosiy mashg‘ulot qishloq
xo‘jaligi bo‘lib,
bunda don, uzum, zaytun etishtirilgan. Xo‘jalikda
chorvachilik, hunarmandchilik va savdo ham muhim o‘rin tutgan.
XIX asrning 70 yillarida nemis arxeologi Genrix SHliman Egey dengizi
qirg‘oqlarida qazuv ishlari olib bordi va natijada 7 ta shaharni aniqladi.
SHaharlarning biridan oltin san’at buyumlari xazinasi topildi.
Krit madaniyatiga taalluqli Knoss saroyi «Labirint» (yunon-xonalari
behad qup, yo‘laklari odamni adashtiruvchi ulkan bino) nomi bilan tarixga
kirgan bo‘lib, u ko‘p qavatli, 300 xonadan iborat, 16 ming kv.m. maydonni
egallagandi. Saroyda suv o‘tkazuvchi moslama (
vodoprovod
), kanalizatsiya
va vannalar, hunarmandchilik ustaxonalari bo‘lgan. Saroyning maxfiy
xonasidan ayol shaklidagi ma’budaning qo‘lida
ilonni ushlab turgan
haykalchasi topilgan. Saroyning devorlarida hozirgacha «Gullar teruvchi»,
«Qushni tutishga shaylanayotgan mushuk», «Xo‘kiz bilan o‘yin» kabi rasm
manzaralari saqlanib qolgan. Krit chiziqli harflardan iborat o‘z yozuviga ega
bo‘lgan.
Chiziqli yozuv Krit orolining eng qadimgi yozuvlari tizimi; A va B
turlari farqlanadi. Chiziqli yozuvlaning B turi (krit-miken bo‘g‘in yozuvi)da
bitilgan matnlar yunon tili lahjalaridan birini namoyon qiladi. Mil.av. XV-
XIV asrlarga mansub ushbu matnlar XIX asr oxirlarida Krit orolida, mil.av.
XIII asrga mansub matnlar esa 1939 yili Peleponnesning
janubiy qismida
topilgan. Bu yozuvdagi matnlar birinchi marta ingliz olimi A.Evans
tomonidan 1909 yili e’lon qilingan. CHiziqli yozuvni o‘qishga ingliz olimlari
M.Ventris va J.CHedvik 1953 yilda muvoffaq bo‘lgan. CHiziqli yozuvnig A
turi hali o‘qilmagan va uning hind-evropa tillariga aloqadorligi
isbotlanmagan.
Ellada
hozirgi zamon davlatlarining boshqaruv shakli ― respublika va
demokratiyaning vataniga aylandi. Uning namunaviy shakli Perikl (443-429
yy.) davrida gullab-yashnadi. YUnonistonda jismoniy va aqliy mehnat ikkiga
ajraladi. Jismoniy mehnat bu qullarga, aqliy mehnat qilish esa ozod kishilarga
taalluqli edi. YUnonlar davlat va shaxsiy mulk, jamoa va shaxsiy
manfaatlarni o‘zaro juda mohirona bog‘lay olganlar. Masalan, quldorlik
davlat tizimini idor etish vositasi.
