4-Mavzu: Antik davr madaniyati (2 soat) Reja

“Gretsiya mo‘jizasi” 
nomi bilan tarixga kirgan klassik davrda,mil. 
avv. V-IV asrlarda qadimgi yunon sivilizatsiyasi va madaniyati yashnab, eng 
yuqori cho‘qqiga chiqadi. Bu davrda yunonlar eronliklar ustidan g‘alabaga 
erishgach, iqtisodiyot, savdo keng rivojlanadi. Afina O‘rta Yer dengizida eng 
katta savdo markaziga aylanadi. Afina Misr, Karfagen, Krit, Suriya, 
Finikiyaliklar bilan savdo aloqalarini olib boradi. 
Shu davrlarda tafakkur daholari Suqrot, Demokrit, Platon, Diogen, 
Aristotel, Gerodot, Gippokrat kabi buyuk allomalar yashab, ijod qilganlar. 
Tarixda birinchi marta Suqrot tomonidan insonni falsafiy anglash 
masalasi qo‘yildi. Platon falsafani tugallangan dunyoqarash, siyosiy va 
mantiqiy, etnik sistema sifatida yaratdi; Aristotel esa falsafaga haqiqiy 
mavjudlikni tadqiqot-nazariy o‘rganuvchi fan sifatida qaradi. Bu 3 nafar 
mashhur yunon mutafakkirlarining har biri o‘sha vaqtdan buyon o‘zicha 
alohida va turli shakllarda jahon falsafasining rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatib 
keladi. 
Suqrot 
(mil.av.470-399) ning falsafiy ta’limoti to‘g‘risidagi 
ma’lumotlarni unga zamondosh va shogird bo‘lgan Ksenofont, Platon, 
keyinroq Aristotellar yozib qoldirgan. Suqrot faqirona kun kechirib, doimo 
eski liboslarda, oyoq yalang yurgan. Uning turmush tarzi, so‘zlari va 
suhbatlari odamlarda katta qiziqish uyg‘otardi. Faylasuf ko‘p vaqtini odam 
gavjum maydonlarda, xiyobonlarda o‘tkazgan. O‘zining suhbatidan 
bahramand bo‘lish niyatida yurgan istalgan kishi bilan savol-javob qilgan. 

---

Ushbu muloqotlarning uslubi va xarakteri Platonning dialog suhbatlar tarzida 
yozilgan asarlarida o‘z ifodasini topgan. Suqrot o‘z falsafiy tadqiqotlariga 
axloqiy masalalarni asos qilib olgan. SHogirdi Platon ko‘p asarlarida 
yozishicha, Suqrot adolatli, faravon jamiyat qurish uchun qanday qonunlar 
zarurligini, odamlar faqat moddiy ne’matlar bilan badanini parvarish 
qilavermay, ma’naviy ne’matlar (ilm-fanlar, fazilatlar) bilan o‘z ruhini 
tarbiyalab, parvarishlab o‘stirish zarurligini ta’kidlaydi. Suqrotning yana bir 
shogirdi Afinalik Ksenofont (“Kiropediya”, “Uy-ro‘zg‘or qurish”, “Suqrot 
haqida xotira”) muallifi, Eron shahanshohi Kir III huzurida xizmat qilgan, 
yollanma o‘n ming grek qo‘shini boshlig‘i edi) Suqrotning juda ko‘p 
yoshlarga turli kasb-hunarlarni puxta o‘rganish yo‘l-yo‘riqlarini ko‘rsatgan. 
Platon va Ksenofontlarning yozishlaricha, Suqrotning mislsiz shon-shuhratini 
ko‘rolmagan hasadgo‘ylar uni yunon ma’budlarini inkor etishda ayblab, 
sudga berganlar. Sud buyuk donishmandni o‘limga hukm etgan. 
Suqrot ta’limotiga ko‘ra, falsafaning maqsadi o‘z-o‘zini bilish bo‘lib, 
bu esa chin ezgulikka erishish yo‘lidir; ezgulik — bilim yoki donolikdir. 
Suqrot insonda o‘rta miyonalik, mo‘‘tadillik (
ya’ni, ehtiroslarni jilovlay 
bilish
)ni, dovyuraklik (
ya’ni, xavf-xatarni enga bilish
)ni, adolat (
ya’ni, ilohiy 
va insoniy qonun-qoidalarga rioya eta bilish
)ni eng asosiy ezgulik va 
yaxshilik belgisi deb bilardi. Zamondoshlari va shogirdlarining guvohlik 
berishicha, Suqrot o‘zining chuqur dialektik fikrlashi, ya’ni mavjudot 
faoliyatga oid nomukammal tushunchalardagi ziddiyatlarni ochish orqali 
o‘sha narsalarni bilish sari etaklay olish san’ati, induktiv ta’limotdan 
foydalanish mahorati bilan insoniyat madaniyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatgan. 
Suqrot ta’lim-tarbiya amaliyotidagi har qanday aqidaparastlikni qattiq 
qoralagan. Ta’limning ma’ruza o‘qish shaklidan voz kechib, dialektik