4 Дәріс. Ауа бассейніне тигізілетін антропогендік әсерлер

Су бассейнін қорғауға бағытталған қайта қалпына келтіру шаралары.
Қайта қалпына келтіру кешенді шаралары құрамына дренаждау арқылы алынған кен өндірісі ақаба суын тазартып, оны кен орнының қажетіне жарату, тұйықталған сумен жабдықтау әдісін ұйымдастыру, ластанған суды айдын, ағымдарға неғұрлым аз тастап, олардың ластануын және қоқыстануын азайту көзделген шаралар енеді.
Шахталардан сорылып алынатын су мөлшерін азайту үшін, таза суды алдын-ала ұңғымалар арқылы ұстап, коллекторға жинайды, бұл оны шахта суымен араласып, түрлі биологиялық, химиялық, механикалық қосындылармен ластанудан сақтайды. Бұл таза су егер құрамында газдар және темірдиоксиді болмаса ішу және техникалық қажеттіліктерге қосымша тазартылмай қолданыла береді. Алдын ала дренаждау ұңғымалар жүйесі 65-70% суды жолай, оны шахта суына жеткізбей ұстап қалуға мүмкіндік береді. Бұл екі есеге дейін тазарту ғимараттарын салуға кететін шығынды азайтады. Бұл негізгі фондттар құнының 6- дан 15%-ына дейін құрайды.
Сумен жабдықтау және су қайтару (канализацияны қосқанда) іске қосылған немесе жобалаудағы жүйесінің тиімділігі су шаруашылығы жүйесінде судың қолдану көрсеткіштерімен анықталады. Бұл көрсеткіштің мәні бір санына неғұрлым жақын болуы тиіс.
К=(V_алу-V_тастау)/V_алу, (9.1)

Мұнда V_алу,V_тастау –кен орыны өнімінің әр бірлігі үшін сумен қамтамасыз ету көзінен алынған және тасталған судың көлемі.

Суды тазарту. Табиғи судың ластанбауы үшін оған тасталатын дренаж және ақаба сулары тазартудан өткізіледі.
Тазарту әдісі ластаушы заттардың үлкен-кішілігіне, физикалық-химиялық өзгешеліктеріне, концентрациясына, ақаба судың мөлшеріне және тазарту дәрежесіне байланысты қабылданады.
Алғашқы стадияда су құрамындағы жүзінділер мен дисперциялық-колоидтық түйіршіктерді аластау үшін механикалық тазарту жүргізіледі. Механикалық немесе гидромеханикалық тазарту әдістеріне сүзу, тұндыру (гравитациялық және сыртқа тебуші), фильтрден өткізу жатады. Келесі стадияда ақаба суды одан әрі тазарту үшін жекеше немесе түрлі комбинация түрінде мынадай әдістер қолданылады: физикалық-химиялық (флотация, абсорбция, ион алмасу, дистилляция, керіосмос және ультрафильтрация, кристалдау, дисорбция т.б.), химиялық (залалсыздандыру, коагуляция және флокуляция жасау) тотықтандыру, және қалпына келтіру - реагенттер көмегімен), электрохимиялық (электролиз), биологиялық, термиялық.
Н.С. Торочинников, А.И. Радионов және басқа мамандардың айтуы бойынша, іс жүзінде кеңірек қолданылатын әдістер төмендегідей:
- ірі түйіршіктерді қондыру – тұндыру, флотация, фильтрден центрофугадан өткізу, майда түйіршіктерді аластау үшін – коагуляция, флокуляция, электрлік әдістері;
- бейорганикалық қосындылардан тазарту үшін - дистилляция, ион алмасу, керіосмос ультрафильтрлеу, реагенттік шөктіру, салқындату, электрлік әдістер;
- органикалық қосындылардан тазарту үшін –экстракция, абсорбция, флотация, ион алмасу, реагенттік, биологиялық, сұйықфазалық, буфазалық және электрохимиялық тотықтандыру, озондау, хлорлау әдістері;
- газдан, будан тазарту үшін - үрлеу, қыздыру, реагенттік әдістер;
- зиянды заттардан тазарту үшін - термиялық жіктеу әдістері;
Кен орындары үшін ақаба және дренаж суларын тазартудың ең тиімді әдісі - оларды тұндыру.
Тау-кен өнеркәсібінде елімізде, шет елдерде су тазалаудың түрлі әдістері пайдаланылады. Мысалы, Кузбасста айдындарға тасталатын шахта суын тазалау үшін іші бетонмен сыланған ашық, тегіс алаңға орналасқан тұндырғыштар қолданылады (9.1-сурет). Шахтаға ағып келген суды сутөкпе құдыққа жинап оны тұндырғышқа ағызады, бұл су хлормен тазаланып, арнаулы резервуар арқылы өтіп айдынға тасталады. Қышқыл шахта суын залалсыздандыру үшін әк ерітіндісін қолданады. Ал сілтілі сулар керісінше қышқылдандыру өтеді.