3-sinf ona tili darsida “gap” mavzusini o’tishda interfaol usullardan foydalanish”

So‘z birikmasi gap
YOqimli shabada SHabada yoqimli.
YOzuvchi Oybek Oybek yozuvchi.
Ko‘p kitob Kitob ko‘p.
Birinchi ustundagi so‘z birikmasida ohang ham, fikr ham mantiqan davo ettirishini talab qilinadi. Masalan: yoqimli shabada dillarga xalovat baxsh etardi. Ikkinchi ustundagi gaplar shabada yoqimli. Oybek yozuvchi mantiqan tugallangan. Fikr bo‘lib so‘zlovchining shabada, Oybek haqidagi xulosa aytilgan. Fikrni davom ettirishga hojat yoqligi aniq ko‘rinib turibdi. Gap bo‘laklari yuzasidan taxlil o‘tkazilganda, o‘quvchilar so‘zning o‘z ma’nosi va ko‘chma ma’noda ishlatilganligi so‘z birikmasida aniqlanadi. Gap haqida egallangan bilimlarni mustahkamlashda so‘z birikmasining ahamiyati beqiyosdir.
Gap sintaksisning tekshirish o’ekti bo‘lib fikr ifodalash vositasidir. Fikr gap orqali ifodalanadi. SHu jihatdan gap ikki asosiy vazifani bajaradi.
1. Fikrni bayon qilish. 2. Fikrni anglash, tushunish.
Bu ikkalasi birlikda ijtimoiy aloqani ta’minlaydi. Odamlarning bir-biri bilan gaplashishlarida, fikrlashishlarida, aloqa vositasi bo‘lish tilning komunikativ vazifasidir. Gapning asosiy vazifasi deyilganda mana shu vazifasi nazarda tutiladi. Kommunikativ biror fikrni bildir, xabar berish demakdir. Gap grammatik jihatdan tashkil topgan, semantik va ohang butunligiga ega bo‘lgan sintaktik birlikdir. Gapning asosiy belgisi kesimlikdir. Kesimlik tushunchasi gapning tashkil etish yadrosi hisoblanadi.
Kesimlik tilshunoslikda ikki xil tushunchani anglatadi. a) ega bilan kesim o‘rtasidagi munosabat b) gapning kesimini shakllantiruvchi grammatik shakllar va ma’nolar (shaxs – son, tasdiq va inkor) mayl, zamon yig‘indisi (bir bu atamani ikkinchi ma’noda qo‘llashdir) gapning shakllantiruvchi asosiy narsa kesimlikdir. Kesimlikning shakllanishida grammatik ma’nolar aniq moddaliq, zamon, shaxs – son kategoriyalarga rioya qilinadi. Kesimlikning shakllanishida ohang muhim ahamiyatga ega. Har bir gapning real borliq xaqida biron fikr habar bayon qilishi. Gap mazmuning bayon qilishda voqelik bilan aloqadorlik xodisasi mavjud bo‘lishi lozim. Kesimlik uch xil grammatik kategoriyani modallik, zamon, shaxs – sonni o‘z ichiga oladi.