№3 ma’ruza mavzu: Tabiiy tosh materiallarri

Chuqurdagi yaxlit jinslar
Granit – qurilishda keng tarqalgan magmatik tog‘ jinsi. U bir tartibli kristall jins bo‘lib, asosan kvars (20–40 %), dala shpati – ortoklaz (40–70 %) va slyuda (5–20 %) dan tashkil topgan. Bundan tashqari, granit tarkibida ishqorli plagioklaz, rogovaya obmanka kabi minerallar ham uchraydi. Granit tiniq sariq yoki och qora rangda bo‘lib, asosan tarkibidagi minerallar rangiga qarab o‘zgaradi. Granitlar mayda, o‘rta yirik kristalli, porfir kabi yaxlit va qatlam-qatlam (gneys jinsi singari) holatda bo‘ladi. Granitning zichligi 2,6–2,8 g/sm³, g‘ovakligi (0,5– 1,5 %) va suv shimuvchanligi esa nihoyatda kam. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 120–250 MPa, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 2,5–3,0 Vt/m-grad. ga teng. Granit ancha qattiq jins (Moos shkalasiga ko‘ra – 6–7), ammo uni qayta ishlash va silliqlash uncha qiyin emas.
Slyuda miqdori ko‘p bo‘lsa, granitni silliqlash qiyinlashadi. Granitning erish harorati 1400–1500°S. Harorat 750–800°S ga etganda granit tarkibida kvars kristallari kengayib, uning mustahkamligini kamaytiradi.
Tosh ashyolar orasida granit yuqori texnik sifatga ega bo‘lganligi sababli qurilishda (yo‘l qurilishlarida, gidrotexnika inshootlarida, me’morchiliqda, bezak qismlar tayyorlashda) keng qo‘llaniladi. U tabiatda har xil rangda uchraydi. Undagi dala shpati oq, kulrang, sariq, qizil va binafsha ranglarda bo‘lishi mumkin. SHu sababli granit ajoyib pardozbop qurilish ashyosidir. CHidamli bo‘lgani uchun ochiq sharoitda va zararli muhit ta’sirida ko‘p ishlatiladi.