№3 ma’ruza mavzu: Tabiiy tosh materiallarri

Metamorf tog‘ jinslari
Birlamchi va ikkilamchi jinslarni har xil fizik, kimyoviy va mexanik jarayonlar (jinslar o‘rtasidagi o‘zaro reaksiyalar, tektonik jarayonlar, gazlar ta’siri, harorat, yuqori bosim) ta’sirida xossalari va shaklining o‘zgarishidan hosil bo‘lgan jinslardir. Metamorf jinslar tabiatda turli kattalikda, kristall va qatlamli slanets shakllarda uchraydi. Ko‘pgina metamorf jinslar tuzilishi bo‘yicha otilib chiqqan jinslarga o‘xshaydi. Metamorf tog‘ jinslariga quyidagilar kiradi: gneyslar, marmar, kvarsitlar, slanets, asbest.
Metamorf tog‘ jinslarini tashkil etuvchi minerallarni bir necha guruhlarga bo‘lish mumkin: magmatik yoki birlamchi tog‘ jinslari hamda metamorf jinslari tarkibida uchraydigan minerallar (dala shpati, kvars, slyuda, rogovaya obmanka, piroksenlar, olivin va boshq.); cho‘kindi jinslar tarkibida uchraydigan oddiy minerallar (kalsit, dolomit), shuningdek, metamorf jinslarning o‘zidagina uchraydigan tubdan o‘zgargan maxsus minerallar. Qurilishda ishlatiladigan asosiy metamorf jinslarning ayrimlari bilan tanishamiz.
Gneys - granit, kvars por-firlari va ayrim konglome-ratlarning atmosfera ta’sirida ko‘rinishi va xususiyatlari o‘zgar-gan, yaxlit yoki yupqa slanetslar qatlamidan tashkil topgan jins (5.7-rasm). Ular tarkibi bo‘yicha granitga o‘xshash. Zichligi 2400– 2800 kg/m³, siqilishdagi mustah-kamlik chegarasi 120–200 MPa. Gneys xarsangtosh, beton uchun yirik to‘ldirgich, yo‘lkalar uchun plita sifatida ishlatiladi.