№3 ma’ruza mavzu: Tabiiy tosh materiallarri

Loysimon slanetslar - loyning yuqori bosim ostida qayta kristallanishidan hosil bo‘lgan qattiq loysimon kulrang jins. Suv ta’sirida namlanmaydi. Tarkibida, asosan, kvars, slyudalar va tuproq bor. Loysimon slanets yupqa (qalinligi 2,5 mm. dan katta) plastinkalar tarzida tilinadi. Bunday plastinkalar tom va qoplama ashyolar sifatida ishlatiladi. Undan tashqari, pol qurishda va elektr tokidan muhofazalovchi taxtachalar tayyorlashda ham qo‘llaniladi.
Marmar – kristalli kalsit donalaridan tashkil topgan zich jins. Unda slyuda, dala shpati, kvars, temir oksidi va ko‘mir birikmalari ham bo‘ladi. Toza marmar oq rangda, agar unda marganets va temir birikmalarining aralashmalari bo‘lsa, qizil, binafsha, kulrang, hatto qora bo‘lishi mumkin.
Marmarning qattiqligi 3–4, siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 80–300 MPa, zichligi 2600–2800 kg/m³. Marmarni arralash, silliqlash va pardozlash qiyin emas. Ammo u kislotalar, atmosferadagi gazlar va karbonat suvlari ta’sirida buziladi. SHu sababli marmar binoning ichki qismini qoplashda, shuningdek, haykaltaroshlikda, zinapoya va pol plitalarini tayyorlashda mozaik betonlar uchun to‘ldirgich sifatida ko‘p ishlatiladi.
Kvarsit – er qatlamining yuqori bosimi ostida mayda kvars donalarining kremniy sementlari vositasida zichlanishidan hosil bo‘lgan zich, kristall jins. Kvarsit o‘zining zichligi, yuqori mustahkamligi, mo‘rtligi va qattiqligi bilan boshqa jinslardan farq qiladi. U tabiatda oq, qizil, ko‘kimtir, to‘q qizil ranglarda uchraydi. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 400 MPa dan kam emas. Zichligi 2500–2700 kg/m³, qattiqligi 7 ga teng. Kvarsit o‘tga chidamli buyumlar tayyorlashda, shuningdek, beton uchun chaqiq tosh sifatida ishlatiladi.
Asbest - serpantin guruhiga kiruvchi mineral bo‘lib, uni maydalasa yupqa, ingichka elastik tolalarga bo‘linadi. Asbest alangalanmaydi. U ishqor ta’siriga chidamli, tolasi yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan ashyo. Asbestsement va suv bilan qorishtirilganda turli qurilish qismlari va buyumlarini qoliplashga yarokli bo‘ladigan plastik qorishma hosil bo‘ladi va undan asbestsement buyumlari ishlanadi. Asbest ikki xil: xrizotil – och ko‘kimtir rangda, tolasi juda ingichka (0,0001 mm), mustahkamligi yuqori bo‘ladi; amfibol – rogovaya obmanka guruhiga kiruvchi mineraldir.
Qurilish sanoatida asosan xrizotil asbest ishlatiladi. Uning erish harorati 1500°S, ammo u kislotalar ta’siriga chidamsiz. Asbest o‘tga chidamli gazlamalar, asbestsement buyumlari, asbestli karton tayyorlashda va issiqlik izolyasiya ashyolarini ishlab chiqarishda keng qo‘llanadi.