3- bo’lim. Transport vositalarini ekspluatatsion xususiyatlari

Effektiv tormozlanish sharti
Tormozlanish davrida avtomobilning oldingi va ketingi g‘ildiraklariga ta’sir qiluvchi urinma reaksiyalarni aniqlash uchun unga ta’sir etuvchi kuchlarni ko‘rib chiqamiz. Avtomobilni tormozlash uni dvigateldan ajratgan holda, ya’ni faqat tormoz sistemasi yordamida amalga oshirilsa, bo‘ladi.
Tormozlanish davrida avtomobilning tezligi va burchagi uncha katta bo‘lmaganligi uchun hamda deb qabul qilamiz. Avtomobil tormozlanayotgan vaqtda harakat tenglamasining umumiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:
Tormozlovchi kuchning tormozlanish jarayonida ortishi natijasida urinma reaksiyaning qiymati ham oshadi va uning maksimal qiymatga erishishi tishlashish kuchi ga tenglashguncha davom etadi, ya’ni

Urinma reaksiyaning asosiy qiymati tormozlovchi kuch dan iboratliga va bo‘lganligi uchun tengsizlikni quyidagicha yozish mumkin:

Bu tengsizlik avtomobilning effektiv tormozlanish shartidir. Agar bo‘lsa, shina bilan yo‘l o‘rtasida tishlashish bo‘yicha zapas bo‘ladi, bunda avtomobilning tormozlanishi jarayonidagi harakati turg‘un; g‘ildiraklar blokirovka* qilinmagan; bo‘lsa, shina bilan yo‘l o‘rtasidagi tishlashish bo‘yicha zapasdan to‘la foydalanilgan bo‘ladi, bunda g‘ildiraklar blokirovka qilinish chegarasida, avtomobilning harakati esa noto‘g‘ri; bo‘lsa, g‘ildiraklar blokirovka qilingan va faqat sirpanib harakat qiladi, avtomobilning harakati noto‘g‘ri bo‘ladi.

Tormozlovchi kuchning o‘qlar o‘rtasida taqsimlanishi
Dvigatel tranmissiyasidan ajratilgan holda harakatlanayotgan avtomobilga ta’sir qiluvchi kuchlar sxemasidan foydalanib, tormozlovchi kuchning o‘qlar o‘rtasida taqsimlanishini ko‘rib chiqamiz. Yo‘l gorizontal, qarshilik kuchlari P P P hisobga olmaslik darajada kichik, g‘ildiraklarning inersiya momentlari nolga teng deb faraz qilamiz. Tormozlanish davrida tishlashish koeffitsienti to‘la ishlatiladi.
SHartli ravishda P=P deb qabul qilamiz, chunki tishlashish koeffitsienti to‘la ishlatilganda X X=P yoki P+P=P deyish mumkin. Ta’sir etuvchi kuch va reaksiyalarning B nuqtaga nisbatan muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi.




Bunda va
Ko‘rinib turibdiki, toriozlanish vaqtida yo‘lning vertikal reaksiyalari qayta taqsimlanib oldingi o‘qdagi reksiya ortadi, ketingisida esa kamayadi. Harakatsiz turgan avtomobil uchun o‘qlardagi tormozlanish kuchlari bo‘ladi:
Harakatdagi avtomobil uchun:
Avtomobil tormozlanayotganida reaksiyalar qayta taqsimlanganligi sababli tormozlovchi kuchlar o‘z qiymatinin o‘zgartiradi, ya’ni qayta taqsimlanadi va tormozlash kuchining qayta taqsimlanish koeffitsientlari bilan aniqlanadi.
Ketingi o‘q uchun
Oldingi o‘q uchun Z
Tormozlash kuchining qayta taqsimlanish koeffitsienti qiymatlari avtomobilning konstruktiv parametrlariga bog‘liq: