3- bo’lim. Transport vositalarini ekspluatatsion xususiyatlari

Tormozlanish vaqti va yo‘li
YUqorida aytilganidek, avtomobilning tormozlanish balansi tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:

Tenglamada avtomobilni oldinga harakatlantiruvchi inersiya kuchidir, tormozlanish davrida bu kuchni so‘ndirib, avtomobilni to‘xtatiladi. Tormozlanish balansi tenglamasidan foydalanib, tormozlanish vaqti va masofasi ifodalarni aniqlaymiz. Tormozlanishda dvigatel transmissiyadan ajratilgan , transmissiyaning qarshiligi hisobga olmasa bo‘ladigan darajada kam va havoning qarshiligi juda kichik deb faraz qilinadi.
Ma’lumki,

tenglamani qiymatlarini o‘rniga qo‘yamiz:
)
Bu tenglamaning chap va o‘ng tomonlarini hadma-had ga bo‘lamiz:

Bu erda solishtirma tormozlanish kuchi ekanligini hisobga olsak, tormozlanish vaqti quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

Bu ifodani tormozlanish boshlanishi dan avtomobil to‘xtaguncha tezliklar qiymati intervalida integrallasak va

bo‘ladi.
Bu ifoda tormozlanish vaqtini aniqlashga imkon berib, parametrlarga bog‘liq. Solishtirma tormozlanish kuchi va yo‘lning umumiy qarshiligi qancha katta bo‘lsa, tormozlanish vaqti shuncha kichik bo‘ladi.
Tormozlanish vaqtida bosib o‘tilgan masofa quyidagicha topiladi:

Bu ifodaga ning qiymatini qo‘yib, uni integrallaymiz:

Solishtirma tormozlanish kuchi va yo‘lning umumiy qarshiligi qanchalik katta bo‘lsa, avtomobilning tormozlanish masofasi shunchalik qisqa bo‘ladi.
Bu formulalar avtomobilning tormozlanish vaqtidagi umumiy harakatini ifodalab, ularning quyidagi xususiy xollari bo‘lishi mumkin:
1) bo‘lsa, ya’ni avtomobil butunlay to‘xtaguncha tormozlansa:

2. 
   agar avtomobil gorizontal yo‘lda harakatlanayotganida tormozlansa
   

2. 
   agar va bo‘lsa, ya’ni g‘ildirakning yo‘l bilan tishlashish kuchidan to‘la foydalanilsa:
   

2. 
   agar bo‘lsa, deb qabul qilish mumkin, bu holda
   

Formulalarning xususiyati shundan iboratki, ular statik tormozlanish protsessini xarakterlab larni o‘zgarmas tormozlanish kuchi ta’siridagi qiymatlarini aniqlaydi.
Hisoblab topilgan larning qiymatlarini tajriba yo‘li bilan aniqlangan qiymatlarga yaqinlashtirish maqsadida D.P.Velikanov formulalarga tormozlanishning effektivlik koeffitsientini kiritishni taklif etdi:

Engil avtomobillar uchun yuk avtomobillari uchun
Tormozlanish pratsessi o‘zgaruvchan bo‘lganligi uchun, bu formulalar harakat jarayonidagi tormozlanish protsessini to‘la aks ettirmaydi. SHuning uchun tormozlanish vaqti va masofaning hamda egri chiziqlarini grafik integrallash usuli bilan ham aniqlanadi. Tormozlanish vaqtini aniqlash uchun tormozlanish balansi tenglamasiga nisbatan echilib, grafigi chiziladi. Grafikdan tezlikning bir necha qiymatlari uchun aniqlanadi va har bir tezliklar intervalida sekinlanishning o‘rtacha qiymati topiladi.
Formuladan foydalanib, har bir interval uchun vaqtlar aniqlanadi, ularning yig‘indisi tormozlanish vaqtini beradi:
Tormozlanish masofasini aniqlashda izoxlangan usuldan ning grafigini tuzishda foydalaniladi, lekin har bir tezliklar intervalida avtomobil tekis sekinlanadi deb qabul qilinadi.

formula yordamida tezlik intervallarida o‘tilgan yo‘llar aniqlanib, ularning yig‘indisi ni beradi larning grafiklari –rasmda ko‘rsatilgan. Grafiklarda kuchlarning ta’siri ham hisobga olingan.