27-Mavzu. Asalari zararkunandalari

O‘rgimchaksimonlar turkumi
O‘rgimchaksimonlar eng ko‘p sonli turkumlardan hisoblanadi. Ularni juda xilma-xil sharoitlarda, o‘rmon va dalalarda, bog‘ va uylarda, xatto suvda ham uchratish mumkin. O‘rgimchaklarning ip hosil qilishi, ularning harakterli hususiyatlaridan biridir. Bu ip xilma-xil vazifalarni o‘taydi. Shunga ko‘ra ular ko‘pincha “o‘rgimchak ip yigiruvchilari” deb ataladi.

109-rasm. Butli o‘rgimchak.

O‘rgimchaklarning ko‘pchilik qismini tuzoq qo‘yuvchilar turi tashkil etadi. Masalan, uy o‘rgimchagi va butli o‘rgimchaklar ipidan tuzoq uya qurish uchun foydalanadi, o‘lja shu tuzoq uyaga tushib o‘ralashib qoladi. Butli o‘rgimchak tuzog‘i nihoyatda murakkab konstruksiyaga ega. O‘rgimchak ana shu signal ipi tufayli tuzoqning salgina tebranishini ham sezadi va tuzog‘iga o‘lja tushib qolgan bo‘lsa, unga tashlanib, o‘z o‘ljasini xelitseralari bilan, mayib qiladi, shu lahzadayoq ishlab chiqaradigan ipi bilan uni o‘rab oladi.

O‘rgimchaklar 8 sm uzoqlikdan turib o‘z o‘ljasini bilib oladi, 4 sm qolguncha sergak turadi, 1,5 sm masofa qolganda, yashin tezligida hech xato qilmasdan o‘z o‘ljasi, chivin, pashsha yoki asalarilarni tutib oladi. Yaxshi rivojlangan ko‘rish organlari yordamida, o‘simlik poyalari va barglarida tez harakatlanib, bir o‘simlikdan ikkinchisiga sakrab oladi.
O‘rgimchaklar asosan, hasharotlar bilan oziqlanadi, ayniqsa asalarichilikka ancha ziyon yetkazadi. Uy o‘rgimchaklari ko‘pincha uylarda, asalarizorlardagi imoratlarda va omorxonalarda yashaydi. Urg‘ochisining uzunligi 20 mm, erkaginiki esa 11 sm. Tanasi sariq-qo‘ng‘ir rangda. Butli o‘rgimchaklar yoz va kuz fasllarida bog‘, o‘rmon, eski ayvonlar va asalarizorlarda ko‘p uchraydi.
Butli o‘rgimchaklarning qorin kattaligi 20-25 mm, erkaginiki esa 10-11 mm, yoni bilan yuruvchi o‘rgimchaklarning tanasi yashil, oldingi ikki juft oyoqlari orqa oyoqlariga nisbatan birmuncha uzunroq. Bu o‘rgimchaklar hasharotlarni o‘simlik gullari va barglaridan farqlashi shundaki, o‘z rangini muhitga qarab o‘zgartirib, o‘sha o‘simlik rangiga moslashib borishidadir.
Hamma o‘rgimchaklar asalarilarni gulga qo‘ngan paytida yoki yosh asalarilarni asalarixona atrofida o‘rmalab yurganida tutib oladi, ularni falaj qilib, so‘ngra eydi, shu tariqa asalarichilikka iqtisodiy zarar yetkazadi. Shuni ko‘zda tutib, o‘rgimchaklar inlarini buzib tashlash va asalarizorda tozalikki katta e’tibor berish maqsadga muvofiqdir.