27-Mavzu. Asalari zararkunandalari

112-rasm. Varroa kanasi.

Asalari oilasida parazitlik qilib yashaydigan Varroa yakobson kanasi juda xavfli kanalardan hisoblanadi. Bu kana asalari qonini so‘rib yashaydi, yosh g‘umbak va qurtchalarning limfasini so‘rib, ularni halok qiladi. Natijada asalari uyasidagi yosh, yopiq nasli chirish kasalliklariga duchor bo‘ladi. Varroa kanasining asalari oilasida ko‘p miqdorda bo‘lishi varroatoz kasalligini vujudga keltiradi. Bu kasallik ta’siridan asalari oilasi asta-sekinlik bilan nobud bo‘ladi va xo‘jalik ancha iqtisodiy zarar ko‘radi. Kanalarga qarshi kurashda asalarizorlarni hamisha toza va sanitariya qoidalariga rioya qilgan holda saqlash muhim ahamiyat kasb etadi.

Asalari uyasida hech qanaqa axlatlar bo‘lmasligi lozim. Kanalar hujumi aktivlashganida, xilma-xil preparatlardan, jumladan, fenotiazin, folbeks, isiriq tutunidan, chumoli kislotasi bug‘idan, ot quloq kislotasining suvdagi eritmasidan, naftalin va talqon o‘simligi kukunidan foydalanish yaxshi samara beradi.


Qo‘sh qanotlilar turkumi
Hozirgi vaqtda qo‘sh qanotlilar turkumiga 80 000 dan ziyod vakillari mavjud bo‘lib ilmiy manbalarda, ular qayd qilingan. Shulardan 5 000 ta turi qtirlar oilasiga mansub, ular ko‘pincha cho‘l va sahrolarda yashashga moslashgan.
Qtirlarning tajovuzkorona harakatiga har qanaqa kuchli hasharotlar ham bardosh berolmaydi, masalan, yaxshi taraqqiy qilgan asalarilar qovoq asalarilar, qo‘ng‘izlar ham ular hujum qilganda mag‘lubiyatga uchraydi. Shuning uchun qtirlar nuqul hasharot va ularning qurtchalari bilan oziqlanadi. Xatto o‘z bolalarini ham shu hisobidan boqadi. Qtirlarning qurtchasi ham yirtqichdir. Shuning uchun ular tez rivojlanadi.

113-rasm. Gigant qtir hasharoti.

Katta qtirlar avlodi ham mavjud. Gigant qtirlar deb aytiladigan bu avlod O‘rta Osiyo cho‘llarida ko‘p uchraydi. O‘zbekistonda qtirlarning ko‘p turlari yashaydi. Qtirlar uchib yurgan asalarilarni tutib, uning limfasini so‘radi va o‘z lichinkasini shu oziqa bilan boqadi. Shuningdek, qtirlar asalari uyasiga kirib, asal o‘g‘irlaydi. Keyini yillarda O‘zbekistonda qtirlar nafaqat cho‘l va sahrolarda, balki keng bug‘doyzorlarda yashashi ham aniqlangan. Qtirlarning asalari joylashgan hududlarga kelishi juda havflidir, chunki ular uchib yurgan ishchi asalarilarni qirib tashlaydi, natijada asalari oilasi kuchsizlanib asal bermaydi va xo‘jalik ancha iqtisodiy zarar ko‘rishi mumkin.

Asalarilarni bu yirtqich hasharot xavfidan qutqarish uchun, asalarizorni boshqa yerga ko‘chirish talab qilinadi. Qtirlarga qarshi hanuzgacha samarali kurash choralari ishlab chiqilmagan. Lekin asalarilarni ko‘chirishda bug‘doyzorlardan ancha uzoqda joylashtirish tadbiriy choralarini ko‘rish maqsadga muvofiqdir. Shuni ham aytish lozimki, O‘zbekiston sharoitida qtirlar biologiyasi va uning asalarichilikka keltirilgan zarari ham kam urganilgan. MDH davlatlarida keyingi 20-30 yil ichida olimlar qtirlarning imago davridagi yirtqichlik faoliyatini aniqlaganlar xolos.