27-Mavzu. Asalari zararkunandalari

111-rasm. Ninachi.

Ninachilar kundizgi yirtqich hasharot sanaladi. Ular xavoda turli tomonga qarab yuradi va ucha oladi, o‘z o‘ljasini havoda eydi. Voyaga etgan ninachilar, hech shubhasiz, foydali hasharotlardir. Ular g‘oyatda yirtqich bo‘lganidan talaygina zararli hasharotlarni yo‘q qiladi. Ba’zi yillarda hasharotlar kamayib qolganda, ninachilar juda ko‘paygan yillari asalarizorlarga hujum qilib, asalarilarga ham zarar keltiradi natijada, asalari oilasi kuchsizlanib qoladi va mahsuldorlik ancha pasayadi.

Buxoro viloyati sharoitida olib borilgan ilmiy izlanishlarda shular aniqlandiki, ninachilar yoz davomida asalarilarga tez-tez hujum qilib turadi. Ular asalarizorda qo‘yilgan umumiy suv idishlariga qo‘ngan asalarilarni g‘oyat eplashadi. Xususan, may va iyun oylarida urug‘langan ona asalari yetishtirish va sun’iy qochirish davrida gala-gala uchib kelib, urug‘lanish uchun uchib yurgan yosh ona asalarilarni nobud qilib, asalarichilikka ancha ziyon keltirganini alohida qayd yetish mumkin.
Ninachilarning boshi va ko‘zi katta, ko‘zlari boshining tepasida xuddi erkak asalarilarnikidek, ko‘pincha bir biriga tutashib turadi. Ninachi ko‘zi katta bo‘lganligidan uchganida hamma tomonni yaqqol ko‘ra oladi va poylagan hasharotni qancha masofada ekanligini aniqlay oladi. U o‘z o‘ljasini baquvvat jag‘lari bilan tishlab oladi. Ayrim ninachilarda qorin qismi kengroq, ayrimlarida esa ingichka va cho‘ziq bo‘ladi. Og‘iz apparati yirtqichlarga xos tipik shaklda tuzilgan, ya’ni kemirishga moslashgan. Ninachilarning urchish va rivojlanishi chuchuk suv bilan chambarchas bog‘liqdir.
Ninachilarga qarshi kurashning oddiy usuli – asalarizor atrofidagi chuchuk suv xavzalarni zararsiz preparatlar bilan muntazam dezinfeksiya qilib turishdan iborat. Buning uchun pashsha va chivinlarga qarshi kurashda ishlatiladigan dorilardan foydalanish ancha samarali. Asalarizorda esa asalarilarni faqat suv idishlardan suv ichishga o‘rgatish ham katta ahamiyatga ega.


Kanalar turkumi
Kanalar o‘rgimchaksimonlar sinfining eng katta turkumi bo‘lib, uning 30 mingdan ziyod turlari mavjud. Yer yuzining barcha hududlarida keng tarqalgan, ularning ko‘pchiligi qushlar, hayvonlar, hasharotlar va odamlarning juda xavfli ektoparazitlari hisoblanadi.
Ba’zi kanalar juda mayda mikroskopdagina ko‘rinadigan eng mayda hasharot bo‘lib, tuzilishiga ko‘ra, ko‘proq o‘zgaruvchandir. Bu narsa, ularning parazitlik qilib hayot kechirishiga bog‘liq. Juda kamdan–kam kanalardagina segmentlarga bo‘linish xususiyati saqlanib qolgan. Ularning ko‘pchiligida qorin qismi segmentlarga bo‘linmagan, bosh va ko‘krak qismlari ham qoringa tamomila qo‘shilib ketgan. Ana shu hol kanalarning parazitlikka o‘tishini osonlashtirgan bo‘lsa ajab emas.