2-tema: puqaraliq jámiyeti ideyalari evolyusiyasi

-Ekonomikalıq tarawda: mámleketlik emes shólkemler, kooperativ shirketler, ijara jámáátleri, aksiyoner jámiyetler, kopparatsiyalar
-Sociyallıq tarawda: shańaraq, partiyalar, ózin-ózi basqarıw organları, mámleketlik emes ģalaba xabar quralları, jámáátshilik pikirin anıqlaw orayı,
-Ruwxıy tarawda: sóz erkinligi, hújdan hám pikir erkinligi, óz pikirin erkin bildire alıwdıń real imkaniyatları, dóretiwshilik, ilimiy, basqada birlespelerdiń nızamlı hám ámeliy táreplerinen támiynlengenligi.
Puqaralıq jámiyetiniń institutlarına-siyasiy partiyalar, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw organları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler kiredi.
Mavaraunnaxrda payda bolg`an u`lken ma`mleketshilik ma`deniy miyrası insaniyat tariyxının` baslamasında en` da`slepki ha`m a`yyemgi ma`mleketshilik ma`deniyatı sıpatında ma`lim. G`a`rezsizligimizdin` sharapatı menen bunday miyrastı milliy, demokratiyalıq qa`driyatlarımızdın` a`hmiyetli negizi sıpatında u`yreniw imkaniyatları ashıldı.
Ma`lim bolg`anınday, O`zbekstanda milliy ma`mleketshiligimiz haqqındag`ı en` a`yyemgi derek «Avesto» bolıp esaplanadı. Ol eramızdan aldıń`ı u`sh mın`ınshı jıllarda ata-babalarımız ta`repinen jaratılg`an da`slepki ma`mleketshilik haqqındag`ı ja`miyetlik ko`z-qaras esaplanadı. Eger «Avesto» da alg`a qoyılg`an ideyalarg`a itibar beretug`ın bolsaq, bu`gińi a`dalatpa`rwar-demokratiyalıq ja`miyet du`ziwge qaratılg`an ideyalarımız penen u`nles ekenin ko`remiz.
Ma`mleketshilik tiykarların qa`liplestiriw boyınsha «Avesto» derlik barlıq siyasiy ma`selelerdi, ekonomikalıq ha`m ja`miyetlik qatnaslar, ma`mleketlik du`zim tiykarları, zardushtiylik filosofiyası, du`n`ya tariyxının` rawajlanıwı haqqında mag`lıwmatlardı o`z ishine qamrap aladı. Derekte ba`rinen burın, insan erki, onın` ruwxıy jetikligi ma`seleleri joqarı orıń`a qoyıladı. Ma`selen, «Men jaqsı pikir, jaqsı so`z, jaqsı iske dan`q bag`ısh etemen» delinedi Yasna (14) kitabında. Axuramazda insanlar ortasındag`ı qatnaslar shın ju`rekten shıqqan, hu`rmetli, biyg`a`rez, o`z-ara ja`rdem ha`m aqıbetli bolıwı za`ru`rligine, jaman pikirlerden qashıq bolıwg`a jol ko`rsetedi. Jası u`lkeńe hu`rmet ha`m kishige izzet, sabırlılıq, halallıq, miyru-aqıbet ham basqa bir qatar printsipler bar bolıp, olar milliy ideyamızdın` tiykarg`ı printsiplerine uyg`ın keledi.
«Avesto»dag`ı en` a`hmiyetli ma`selelerdin` biri bul huqıqıy qatnaslardın` teoriyalıq jaqtan qa`liplestirilgenligi. Onda insan o`miri ha`m adamlar arasındag`ı sotsial-ekonomikalıq qatnaslar huqıqqa tiykarlań`anlıg`ı haqqında mag`lıwmatlar bar. Haqıyqat, jaqsı so`z ha`m maqset, pa`klik ha`m jaqsılıqqa umtılıw, suw, jer, ot, shan`araq ha`m sharwanı asırap-abaylaw a`dep-ikramlılıq minnet bolıp esaplań`an. İnsan o`zinin` isleri ha`m pikirleri menen, jaqsılıq, jaqtılıq, ha`m baxıt keltiriwshi, o`mir ha`m haqıyqat beriwshi oliy ta`n`ri Axuramazdag`a ja`rdemshi bolıp xızmet qıladı.
Shan`araq ha`m ja`maatta berigen so`zden yamasa anttan bas tartıw, adamlar ortasında du`zilgen kelisimdi buzıw u`lken gu`na` esaplań`an: «O Spitama, sha`rtnamanı buzıwshı adam pu`tkil ma`mleketti buzadı, usının` menen birge Artag`a tiyisli barlıq mal-m6lkke zıyan tiygizedi. O Spitama, antın`dı buzba...» («Yasht, X bap»)
Tariyxıy hu`jjetler tiykarında mınanı anıq aytıw mu`mkin: «Avesto»nın` «Yasna», «Visprat», «Yasht», «Videvdat» kitaplarında alg`ı qoyılg`an huqıqıy ta`liymatlar Rim huqıqınan da a`yyemgirek esaplanadı. Qala berse, olar keyinrek payda bolg`an ma`mlektlerdin` siyasiy sistemasının` qa`liplesiwinin` deregi bolıp ta xızmet etken. Usılayınsha «Avesto» grek oyshıllarının` ha`m Rim huqıqtanıwshılarının` do`retiwshiligine o`zinin` ha`r ta`repleme tıyanaqlılıg`ı menen ta`sir qılg`an. Ma`selen, insan huqıqı, fizikalıq ha`m huqıqıy shaxs erkinligi, insan erkinligi, er ha`m hayaldın` ten`ligi ma`selesi, azshılıqtın` huqıqı, erjetpegenler huqıqı, hu`jdan, isenim ha`m din erkinligi, ja`maa ha`m toparlardın` huqıqı, mal-mu`lk huqıqı, shan`araq huqıqı, sha`rtnamalardın` ma`jbu`riyligi huqıqı, jınayattın` qastan yamasa bilmeslik na`tiyjesinde a`melge asırılg`an jınayat tu`rleri islep shıg`ılg`an, sonday-aq, «Avesto» urlıq yamasa basqınshılıq parqları ta`riypleńen, qorg`aw huqıqı ha`m sud islerin ju`rgiziw ha`m de sho`lkemlestiriw uqsag`an basqa da huqıqıy printsipler o`z sa`wlesin tapqan.
Belgili bolg`anınday, demokratiyalıq ja`miyet tiykarları ma`mlekette ja`miyetlik-siyasiy, ekonomikalıq ha`m huqıqıy printsiplerdin` bir pu`tin diziminin` bar bolıwında ko`rinedi. Usının` menen bir payıtta, olar ulıwmainsanıylıq qa`driyatlar menen uyg`ın tu`rde bolıwına tiykarlanadı. «Avesto»da usınday qa`driyat ha`m printsiplerdin` qa`liplestirilgenliginin` gu`wası bolamız.