2-tema: puqaraliq jámiyeti ideyalari evolyusiyasi

2-TEMA: PUQARALIQ JÁMIYETI IDEYALARI EVOLYUSIYASI

Reje:

1. 
   Puqaralıq jámiyeti túsiniģiniń tariyxiy tamırları
   
2. 
   Jańa dáwirde puqaralıq jámiyeti teoriyasınıń rawajlanıwınıń ózine tán ózgeshelikleri.
   

3. Puqaralıq jámiyet haqqınaģı zamanagóy konsepsiyalar.
Puqaralıq jámiyeti teoriyası insaniyat tárepinen jaratılģan siyasiy kóz-qaraslar tariyxı- jámiyet hám insan, siyasat hám mámleket haqqındaģı teoriyalıq kóz-qaraslarģa, sonday aq alģashqı jámiyetten házirgi dáwirge shekemgi bolģan jámiyetler rawajlanıwınıń tájriybesi tiykarında jetilisip bardı.
Puqaralıq jámiyeti haqqındaģı eń birinshi kóz-qaraslardıń qáliplesiwinde Aristoteldıń shıģarmaları ayrıqsha áhmiyetke iye. Ol óziniń «Siyasat», «Afina politiyası», «Etika», «Ritorika» sıyaqlı shıģarmalarında jámiyetti jetilistiriw ideyaların ilgeri súrgen. Ol birinshi bolıp demokratiya túsinigine anıqlama berdi. Puqaralıq jámiyetke tiyisli dáslepki ápiwayı túsinikti Aristotel bergen. Ol jámiyetti siyasiy birlik dep ataģan.
Puqaralıq jámiyetke tán bolģan kóz-qaraslar hám ilimiy úyreniwge tiyisli jantasıwlar bir neshe ásirler dawamında júzege kelgen. Jon Lokk, Immanuil Kant sıyaqlı filosoflar puqaralıq jámiyet degende eń áwele mámleket ti túsingen.
Evropada puqaralıq jámiyeti haqqındaģı kóz qaraslar XVIIásir ortalarında Tomas Gobbstıń «Puqara haqqında»,«Tábiyiy hám siyasiy nızamlar unsurları» shıģarmalarında óz sáwleleniwin tapqannan keyin payda bolıp rawajlana basladı.Usı dáwiden baslap puqaralıq jámiyeti aktual sociyallıq-siyasiy túsinik sıpatında qáliplese basladı.
Puqaralıq jámiyetine tán teoriyalıq hám metodologik derekleriniń rawajlanıwında Immanuil Kanttıń ayrıqsha ornı bar. Ol puqaralıq jámiyetti payda etiwdı insaniyattıń eń tiykarģı wazıypası dep bilgen. Onıń pikirinshe «Insan zatı óz mashqalalarınıń sheshimin tabıwģa umtılıwınıń nátiyjesi, bul ulıwma puqaralıq jámiyetke erisiw esaplanadı. Óz aģzalarına ullı erkinlikler beretuģın jámiyet ģana, basqalardıń erkinlikleri menen kelise aladı, bul erkinliklerdi anıq belgilep beredi».
Puqaralıq jámiyeti hám mámleket múnasibetlerin islep shıqqan ullı oyshıllardıń jáne biri Georg Gegel boldı. «Puqaralıq jámiyet –dep táriyp beredi Gegel, xızmeti nızam menen basqarılatuģın shaxslar, klasslar, toparlar, hám basqa institutlardıń jıyındısı bolıp, bul birlespe tuwrıdan tuwrı siyasiy mámleketlik basqarıwģa baylanıslı emes». Sonday aq Gegel bul haqqında bılay pikir bildiredi «Puqaralıq jámiyettıń tábiyatı sonnan ibarat, onda hár bir adamnıńıń huquqı mámlekettiń jeke huaquqına aylanģan bolıp, onda mámleket óz moynına meniń huquqlarımdı tap óziniń huquqlarınday qorģaw májbúriyatın aladı».
Gegel birinshi bolıp mámleket hám puqaralıq jámiyeti ortasında hám baylanıslılıq hám ayırmashılıq bar ekenin túsindirip ótedi, puqaralıq jámiyetin insan miynetiniń ráhatın kóretuģın orın dep qaraydı. Sonıń menen birge, ol mámleket insanģa bunday jámiyet qurıw imkaniyatın ashıp beredi degen pikirdi bildiredi.
Batıs Evropa mámleketleri jámiyetlerindegi orta múlkdarlar klassınıń bekkemlenip barıwı, bazar múnasibetleriniń keńeyip barıwı menen erkinlestiriw(liberalizm) ideologiyası da rawajlanıp bardı. XIX ásirdiń aqırına kelip bul ideologiya tásiri siyasiy hám intelektual aģımına aylandı. Bul ideologiyanıń tárepdarları basqa sociyallıq qatlamlarda da bar. Liberalizmniń tárepdarları sanaat hám sawda tarawındaģı orta isbilermenler edi.
Puqaralıq jámiyeti sharayatında jeke erkinlik barlıq huquqıy tiykarlar quralları menen támiynlew hám onı qollap quwatlaģan Aleksis Tokvil esaplanadı. Onıń Amerikada demokratiya, Eski rejim hám revolyutsiya shıģarmaları belgili. Ol jetik demokratiya teoriyasıshı, liberalizmniń tiykarģı qadriyatların islep shıqqan.
XX ásirdıń ekinshi yarımınan baslap puqaralıq jámiyeti túsinigi jer júzi boylap keń tarqala basladı.
Házirgi zaman rawajlanģan mámleketler siyasatshı alımlarınıń puqaralıq jámiyet haqqındaģı teoriyalıq kóz qaraqları bir sistemaģa keltirildi.
Puqaralıq jámiyeti bul- jámiyet turmısınıń ekonomikalıq, sociyallıq, ruwxıy tarawlarinda ıqtıyarıy ráwishte dúzilgen baslanģısh mámleketlik emes sistemalardı óz ishine qamtıp alatuģın insanıy birlik.
Puqaralıq jámiyetinıń tiykarģı belgileri tómendegilerden ibarat: