2. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarni rejalashtirish usullari

Pedagogik maqsad: bolalarni faollashtirish, ularni tarbiyaviy ta’sirga moyil qilish. Pedagog o‘zining pedagogik prognozi haqi- qatda bolalarning imkoniyatlari, shaxsiy sifatlari, mazkur mav- zu yuzasidan xabardorlik darajasi, emotsional kayfiyati, faollik, qiziqish darajasi bilan qanchalik mos tushishini aniqlaydi. Bu bosqichda pedagogdan bolalarni qiziqtirishgina emas, balki mashg‘ulotning borishi davomida unga qanday tuzatishlar kiri- tishi kerakligi va tuzatishlar qanday xarakterda bo‘lishini aniq­lash talab etiladi. Masalan, pedagog o‘zi ma’lum qiladigan nar- salarning yangiligiga umid bog‘lab, hikoyani rejalashtirgan edi, ammo kirish suhbati bolalarning bu muammoni bilishini ko‘r- satdi. Bunday holda pedagog hikoyani suhbat yoki o‘yin vaziyati bilan almashtirishi zarur. Shunday qilib, kirish qismining maq-

sadi bolaning shaxsiy tajribasidan mashg‘ulot mavzusiga „ko‘prik tashlash“dan iborat.

Tipik xato: pedagogning kutilmaganda bolalarning ta’sir- lanishidan (bolalar pedagog kutayotgan narsani aytmasligi yoki qilmasligi mumkin) qo‘rqqani tufayli bu bosqichni inkor etishi. Pedagog mashg‘ulotning kirish qismini bolalarning faolligiga emas, balki shaxsiy faollik asosiga quradi, teskari aloqani men- simay, bolalarga passiv tinglovchilar rolini beradi. U bolalarning emotsional kayfiyatini e’tiborga olmaydi.

Tavsiyalar: kirish qismi mashg‘ulotning mazmuniga qarab bilish xarakteridagi kirish suhbatidan, estetik va axloqiy mash- g‘ulotlar yoki aqlni „charxlab olish“ topshiriqlaridan (vikto­rina, konkurs va h. k.) iborat bo‘lishi mumkin.

Birinchi holatda savollar, ikkinchisida esa, topshiriqlar bola­lar uchun qiziqarli bo‘lib qolmay, pedagogga o‘quvchilarning tayyorlangan materialni idrok qilishga tayyorligi haqida axborot berishi kerak. Kirish qismida pedagog bolalarning bo‘lg‘usi mashg‘ulot haqidagi dastlabki tasavvurlarini shakllantiradi, ular­ning faoliyatini tashkil etadi, ya’ni baholash tizimi bilan tanish- tiradi, mashg‘ulot rejasini ma’lum qiladi, ularni jamoalarga bo‘- ladi. Baholashning an’anaviy tizimida pedagog aniq mezonlarni berishi, zarur qoidalarni tushuntirishi kerak.

Bolalar jamoalarga bo‘linganda ularning xatti -harakatlarini raqobat asosiga emas, balki hamkorlik asosiga qurish lozim. Bu- ning uchun quyidagi usul samaralidir: jamoalarga to‘g‘ri javob- lar uchun ochkolar o‘rniga qirqib ajratilgan rasmning bo‘lak- chalari tarqatiladi. Mashg‘ulotning yakuniy qismida bu bo‘laklar- dan umumiy rasm yig‘iladi hamda ballar miqdori emas, balki umumiy natija muhimligi ayon bo‘lib qoladi.

Mashg‘ulotning kirish qismida bolalarni faollashtirishning turli-tuman metodlari hamda vositalaridan: muammoli suhbat, rebus, krassvord, topqirlik va chaqqonlikka doir topshiriqlar va hokazolardan foydalanish mumkin.

3. Mashg‘ulotning asosiy qismi — vaqt jihatidan eng da- vomli bo‘lishi kerak (mashg‘ulotning 2/4, 1/3 dan sal ko‘proq qismi).