2. Mehnat bozori, mehnat taklifi va mehnatga bo’lgan talab

11-rasm. Individual shaxsning mehnati taklifi chizig’i.
Ish haqining birinchi bosqichida W₁ dan W₂ ga o`sishi, ish vaqtini t<sub>1</sub> dan t<sub>2</sub> soatga oshiradi. Bu yerda o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan yuqori bo`ladi. Ish haqining ikkinchi bosqichidagi W<sub>2</sub> dan W<sub>3</sub> ga o`sishi, ish vaqtiga ta′sir qilmaydi, ishchi t₂ soat ishlaydi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasiga teng.
Uchinchi bosqichdagi ish haqining W<sub>3</sub> dan W<sub>4</sub> ga o`sishi, ish vaqtini t₂ dan t₄ ga qisqartiradi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan kam bo`ladi. Ko’rinib turib-diki, daromadning o’sishi dam olishga bo’lgan talabni oshiradi. Ushbu hol ish vaqtini qisqarishi va dam olish vaqtini oshishida o’z ifodasini topgan. Ish haqining oshishi bilan birga dam olishning narxi ham oshadi.
Odatda, rivojlangan mamlakatlarda aholining o’rtacha daromadi, rivojlanayotgan mamlakatlardagi aholining o’rtacha daromadidan ancha yuqori bo’lgani uchun, ular ko’proq dam olishga harakat qiladi (Daromad samarasi, o’rnini bosish samarasidan yu-qori). Rivojlanayotgan davlatlarda ish haqi past bo’lgani uchun, ish haqining o’sishi, ishchilarni ko’proq vaqt ishlab, ko’proq daromad qilishga undaydi (o’rnini bosish sa-marasi, daromad samarasidan yuqori bo’ladi).

3. Raqobatlashgan, monopolistik va monopsonik mehnat bozorlari.
Mehnat bozorida monopsoniya bo’lgan hol. Bunday hol ko’proq kichik shahar-larda uchraydi. Shaharda yagona ishlab chiqarish korxonasi bo’lib, u shahar aholisining asosiy qismini ish bilan ta’minlaydi.
Shaharda boshqa ish joylari kam bo’lgani uchun, ushbu vaziyat monopsonik bozor vaziyatiga yaqin bo’ladi. Monopol korxona mahalliy mehnat bozorida ishchi kuchini so-tib oluvchi yagona korxona bo’lgani uchun ham u ish haqiga ta’sir qila oladi. Korxona ishga yollaydigan ishchilar sonini qisqartirsa, ishga kiruvchilar o’rtasida raqobat kucha-yadi va bu ish haqini muvozanat darajasidan pastga tushiradi (12-rasm).