2. Mehnat bozori, mehnat taklifi va mehnatga bo’lgan talab

4-rasm. Tarmoq mehnat bozori.


Umumiy taklif takliflar yig’indisidan iboratdir:
Bu yerda MRC_i  W_i , i - ishchi uchun sarflanadigan qo’shimcha xarajat, ya’ni, ish haqi.
Mehnat qilish va dam olish o’rtasidagi bog`liqlik. Har bir ishchi oldidagi masala, bu qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat bo’ladigan bo’lsa, ishchi 24 soat ishlasa, u so’mga teng bo’lgan maksimal daromad olish mumkin (5-rasm).

5-rasm. Ish vaqti va dam olish o’rtasidagi bog`liqlik

Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya’ni, 24 soatga teng bo’ladi va uning daromadi nolga teng. Ishchining "daromad va bo’sh vaqti" byudjet chizig`ini chizig`i orqali ifodalash mumkin. Ma’lumki, ishchi har doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan bo’ladi, u ma’lum vaqt dam olib, o’zining ishlash qobiliyatini tiklash kerak bo’ladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma’naviy o’sishini ta’minlaydi. Demak, ishchi ma’lum vaqt ishlab, ma’lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma’lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma’naviy o’sish, zavqlanish). Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to’g`risidagi masalani quyidagicha qo’yish mumkin:

Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bog`liq naflik funktsiyasini quyidagicha yozamiz: U  U(t,T) , (5)
bu yerda U - naflik funktsiyasi;
t - dam olish vaqti;
T - ish vaqti.
Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday taq-simlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin:
U U(t,T)  max. (6)
quyidagi shart bajarilganda: t T  24. (7)
Ushbu masalaning optimal echimini grafik orqali aniqlaymiz (6-rasm).