2-mavzu. Kimyo fanining asosiy qonunlari

Nurning ikki xil tabiati. O’tgan asrning birinchi yarmida nur­ning interferansiya va difraksiya xossalari tajribada o’rganilib, nur ko’ndalang elektromagit tebranishga ega ekanligi aniqlangan edi.
Ma’lum sharoitda interferesiya va difraksiyaning hosil bo’lishiga qa­rab har qanday nurni tavsiflash mumkin. XX asrga kelib nurnig oqimi natijasida vujudga kelgan zarrachalar harakati hodisasini - nur kvantlari yoki foton deb atala boshlandi. Nurning korpuskulyar xossasi esa asosan Kompton effekti va fotoeffekt hodisalarida namoyon bo’ladi.
1905 yili Eynshteyn nurni zarrachalar oqimi - fotonlar deb qarab, fotoeffekt hodisasini talqin qilish mumkinligini ko’rsatdi.
Fotonlar elektronlar bilan to’qnashishi natijasida Plank tengla­masi bilan aniqlangan energiya miqdoriga teng bo’ladi. Shu bilan birga o’lqinsimon nurlanish fotoeffekt hodisasini vujudga keltirmaCligi ham aniqlandi. Bunday holda fotonlar energiyasi elektronlarni metalldan uzib chiqarish uchun etarli bo’lmay qoladi.
Fotondan olgan eergiyasini metall atomiga bermasdan uchib chiqayot­gan elektronlar maksimal energiyaga ega bo’ladi. Bunday elektron­larning energiyasi - bir foton energiya dan metall atomidan elekt­ronni chiqarish natijasida bajarilgan ish A ning ayirmasi bilan
aniqlanadi. Demak,
(E_e)_maks = h v - A
Bu tenglama fotoeffekt uchun Eynshteyn qonuni deb atalib, tajriba natijalariga batamom mos keladi. Bu hodisani 1916 yili Milliken tajribada ko’rib chiqayotgan elektronning maksimal energiyasini o’l­chashga muvaffaq bo’ldi:
V_e = m_e^. V²₌ (E_e)_maks
Bu erda m_e - elektron massasi, e - elektron zaryadi, V - elek­tron tezligi, V_e - elektron maydoni kuchlanishi.
Eynshteyn qonuni asosida Plank doimiyligini topish mumkin. Buning uchun elektronning maksimal energiyasi (Ee) maks. bilann tushayotgan nur chastotasi orasidagi bog’lanishi aniqlash kerak.
Yuqorida keltirilgan va tenglamalardan ko’rinib turibdiki, to’g’ri chiziqning og’ishi U - V koordinatasida nis­batga tengdir. Bu metod Plank doimiyligini aniqlashda eng metod­lardan biridir. Nurning korpuskulyar tabiatini - Kompton effekti­ni tushuntirishdan oldin massa bilan energiya orasidagi bog’lanish qonunlarini ko’rib chiqamiz.