2-Ma’ruza: Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi. Reja

Yon bo‘yinli toshbaqalar (Pleurodira) kenja turkumi vakillari boshi va bo'ynini gorizontal tekislikda yon tomonga burib plastron bilan karapaks orasidagi bo'shliqqa joylashtiradi. Ular Janubiy yarimsharda: Avstraliya, Janubiy Afrika va Janubiy Amerika chuchuk suvlarida yashaydi. Kenja turkumning 2 ta oilasi va 50 ta turi bor. Asosiy vakillariga arrau yoki tartaruga (Podocenemis expansa), matamata, Argentina ilonbosh toshbaqasi va boshqalar kiradi. Arrau toshbaqasi ancha yirik bo'lib, qalqonining uzunligi 80 sm gacha boradi. Ularning go'shti, tuxumi, yog'i ovqatga ishlatiladi, sovutidan ham foydalaniladi. MDHda yon bo'yinli toshbaqalar uchramaydi.
Dengiz toshbaqalari (Chelonioidae) kenja turkumiga 1 ta oila va 6—7 ta tur kirib, ular barcha tropik va subtropik dengizlarda tarqalgan. Dengiz toshbaqalarining bo'yni qisqa, oyoqlari eshkak (kurak) shaklida. Oldingi oyoqlari orqa oyoqlaridan ancha uzun, gavdasi biroz yapaloqlashgan, bosh va oyoqlari hamda bo'ynining ko'p qismi quruqlik toshbaqalariniki kabi qalqon ichiga tortilib kirmaydi. Suyri shaklidagi kosasi muguz qalqonlar bilan qoplangan bo'lib, 80 sm dan 1,4 m gacha va og'irligi 600 kg gacha boradi.Ularning butun hayoti suvda o'tadi. Kosasining suyak plastinkalari reduksiyalanib ketgan, plastron halqadek bo'lib qoladi, karapaksda talaygina teshiklar hosil bo'ladi. Ular baquwat oldingi oyoq panjalari yordami bilan suvda yaxshi suzadi. 1500- 2000 m chuqurlikka sho'ng'iy oladi, orqa oyoqlari ml vazifasini bajaradi.
Dengiz toshbaqalari baliqlar, molyuskalar va qisqichbaqasimonlar bilan oziqlanadi. Urchish uchun ular odam kam boradigan orollar sohiliga chiqib yuzlab tuxum qo'yadi. Tipik vakillariga yashil toshbaqa yoki sho'rva toshbaqa (Shelonia mydas),bissa yoki karetta (Eretmohelus imbricata) va Hindiston bilan Seylon atroflarida ko'p uchraydigan sariq ko'kimtir dengiz toshbaqasi kiradi. Sho'rva toshbaqasining og'irligi 200 va hatto 600 kg gacha keladi va ovqatga ishlatiladi. Karetta esa ancha kichik (bo'yi 80—100 sm) chiroyli shox plastinkalari uchun ovlanadi. Barcha turlari ≪Xalqaro Qizil kitob≫ga kiritilgan.