2-Ma’ruza: Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi. Reja

Eshitish organlari: Amfibiyalarniki singari ichki va o‘rta quloqdan iborat. O‘rta quloqda faqat bitta uzangi suyagi bor. Pardali labirint ancha murakkablashgan, ko‘zlari harakatchan, qovoqlari bor, pastki qovoq yaxshi rivojlangan va harakatchan, ko‘zning oldingi burchagidan berkituvchi uchinchi qovoq - yumuvchi parda bo‘ladi, kiprikli muskuli ko‘ndalang bo‘lib, ko‘z gavharini siljitadi va uning shaklini o‘zgartiradi. Bu turli masofadan narsalarni ko‘rish imqonini beradi.
Ayirish organlari: Reptiliyalarda tana va chanoq buyragi mavjud bo‘ladi. Tana buyraklari murtak organi sifatida paydo bo‘lib, u tuxumdan chiqquncha yoki tuxumdan chiqqandan keyin ma’lum vaqtgacha xizmat qiladi. Chanoq buyragi hosil bo‘lgandan keyin siydik yo‘llari hosil bo‘ladi. Nefronlar 5000 yaqin bo‘ladi.
Qon aylanish sistemasi: quruqlikda yashash va o‘pka bilan nafas olishga moslashgan bo‘lib bu esa arterial va venoz sistemasidagi o‘zgarishlarga bog‘liq bo‘lgan arterial va venoz oqimlarning to‘liq bo‘linishida ko‘rinadi. Yuragi uch kamerali bo‘lsada, biroq yurak bo‘lmalari orasidagi to‘siq to‘liq bo‘ladi, yurak qorinchasida chala to‘siq mavjud, bu to‘siq qorinchaning qorin qismidan chiqib uni ikkiga, chap va o‘ng qismlarga bo‘ladi, timsohlarda bu to‘siq to‘liq yuragi alohida ikki qorinchali bo‘ladi. Yurak urishi ancha tez bo‘lib, minutiga 65 ga teng, qon oqimi ham tez bo‘lib moddalar almashinuvi tezlashadi.
Arterial sistemaning muxim xossalardan biri arterial oqim yurak qorinchasining turli joylaridan chiquvchi 3 ta mustaqil qon tomirga bo‘lingan, arterial qon tomirlarning shunday murakkablashganligi tufayli, o‘pka arterialariga faqat venoz qon quyiladi, o‘ng aorta yoyiga demak uyqu va o‘mrov osti arterlariga sof arterial qon quyiladi. Faqat qorin aortaga va orqa aortaga aralash qon quyiladi. Orqa aorta umurtqa pog‘onasidan o‘tib ichki organlarga va muskullarga tarmoqlanadi.
Venoz sistemasi: Dumdagi venoz qon dum venasiga yig‘iladi, keyin bu vena ikkita chanoq venasiga bo‘linadi. Chanoq venalari orqa oyoq venalarini o‘ziga qo‘shib olib, bir juft buyrak qopqa venalarini ajratgandan keyin, qorin venasiga qo‘shilib ketadi. qorin venasi ichki organlardan chiqadigan bir qancha venalarni o‘ziga qo‘shib oladi va qopqa vena bo‘lib jigarga kiradi. Buyrakdan qon olib chiquvchi venalar bir-biriga qo‘shilib, orqa kovak venani hosil qiladi. U vena jigar venasi bilan qo‘shilib venoz sinusga quyiladi. Venoz sinusi sudralib yuruvchilarning juda ko‘pchiligi singari kaltakesakda ham amfibiyalarga qaraganda ancha kam rivojlangan. Boshdagi venoz qon bir juft bo‘yinturuq venasiga yig‘iladi, oldingi oyoqlardagi venoz qon o‘mrov osti venalariga yig‘iladi. Har qaysi tomondagi bo‘yinturuq va o‘mrov osti venalari o‘sha tomondagi oldingi kovak venalarga qo‘shiladi. O‘ng va chap tomondagi kovak venalar ham vena sinusga quyiladi.