2-kurs 208- guruh nurqobilova sabohatning devitasiya konsepsiyalari

Birlamchi va ikkilamchi og’ish. Birlamchi va ikkilamchi og’ishlar konsepsiyasi ilk bor X.Bekker tomonidan ta’riflangan va atroflicha ishlab chiqilgan. U ashaddiy deviant shaxsiyatining shakllanish jarayonini kuzatishga yordam beradi.
Birlamchi og’ish deganda shaxsning jamiyatda qabul qilingan madaniy me’yorlarga umuman olganda mos keladigan og’uvchi xulq-atvori tushuniladi. Ayni holda individning og’ishlari uncha kuchli emas, ijtimoiy jihatdan u deviant sifatida tavsiflanmaydi. Atrofdagilar uchun bu og’ish oddiy sho’xlik yoki nari borsa xato bo’lib tuyuladi. Jamiyatning har bir a’zosi o’z umri mobaynida bunday og’ishlarga ko’p karra yo’l qo’yadi, aksariyat hollarda atrofdagilar bunday kishilarni deviantlar deb hisoblamaydilar. Deviantlar, toki ularning harakatlari ijtimoiy qabul qilingan rol’ doirasida ekan, birlamchi bo’lib qoladi.
Ikkilamchi og’ish deb guruhda mavjud me’yorlardan og’ishga aytiladi. Bunda shaxs deviant sifatida identifikatsiya qilinadi. Ba’zan hatto bitta og’uvchi harakat (nomusga tegish, besoqolbozlik, giyohvandlik vositalari iste’mol qilish va h.k.) sodir etgan yoki yanglish ayblangan taqdirda ham individga deviant yorlig’i yopishtiriladi. Bu jarayon individ hayotida burilish yasashi mumkin. Eng avvalo u guruh bilan ijtimoiy aloqalarni yo’qotadi yoki undan ajraladi. Mazkur shaxs o’zi yoqtirgan ishdan, kasbdan chetlatilishi, ba’zan “kriminal” shaxs degan nom olishi, og’uvchi xulq-atvor (masalan, alkogolizm) yoki jinoiy harakatlar (masalan, jinoiy guruh)ga qaram bo’lib qolishi mumkin.
SHunday qilib, ikkilamchi xulq-atvor insonning hayotini ag’dar-to’ntar qilib yuborishi mumkin. Og’uvchi xulq-atvorni takrorlash uchun qulay sharoit yaratiladi. Qilmish takrorlangandan so’ng individga nisbatan yanada qattiqroq ijtimoiy nazorat choralari ko’riladi va u doimiy og’uvchi xulq-atvor bilan tavsiflanadigan holatga o’tishi mumkin.
Madaniy maqbul og’ishlar. Og’uvchi xulq-atvor har doim mazkur jamiyatda qabul qilingan madaniyat nuqtai nazaridan baholanadi. Bunda ayrim og’ishlar qoralanadi, ayrimlari esa ma’qullanadi. Bundan tashqari, buyuk kishilarga munosabat vaqt o’tishi bilan o’zgaradi. Masalan, jamiyatni himoya qilishga ehtiyoj tug’ilganda, buyuk sarkardalar birinchi o’ringa chiqadi, boshqa davrda esa siyosiy arboblar, madaniyat arboblari, olimlar buyuk zotlar sifatida e’tirof etilishlari mumkin. Quyida ijtimoiy maqbul og’ishlarga olib kelishi mumkin bo’lgan zaruriy fazilatlar va xulq-atvor usullarini ajratishga harakat qilamiz.