120. Бадиий гимнастикада ифодалилик

127. Бадиий гимнастикада функционал ва реабилитацион-тикланиш тайёргарлиги.

128. Гигиена ва овқатланиш. Илмий-услубий таъминот

127-128 гача жавоблар

Funktsional tayyorgarlik

Funksional mashg‘ulot (trenirovka) – bu sportchi organizmining funksional tizimlarini katta hajmdagi trenirovka yuklamalarini yuqori jadallikda, sifatini tushirmasdan bajara olish qobiliyatini rivojlantirishdir.

Funksional mashqlanganlik – organizm tizimlarining holati (yurak qon-tomir, nafas, suyak-mushak, endokrin, asab va bosh.) va ularning jismoniy yuklamaga reaksiyasi.

Mazkur holatda gap gimnastikachilarning maxsus chidamliligi tо‘g‘risida ketyapti, lekin trenerlik ishining sermehnatligi va muhimligi funksional tayyorgarlikni, tayyorgarlikning о‘ziga xos turi sifatida ajralishi uchun zamin yaratadi.

Badiiy gimnastikada maxsus chidamlilikning chuqur ahamiyatga egaligi ikkita omillar bilan aniqlanadi:

1. Musobaqa kompozitsiyasini bir kunlik trenirovka yoki musobaqa kunida kо‘p marotaba takrorlashga bо‘lgan qobiliyat. Ma’lumki, katta halqaro musobaqalarda jahonning kuchli gimnastikachilari badan qizdirish (razminka) va psixologik zо‘riqishni oldini olish uchun 2-3 marta (ba’zilari undan kо‘p) bajaradilar. Keyinchalik musobaqa kunida 2-4 marta chiqishga tо‘g‘ri keladi. Nihoyat, yuklama ta'sirini 1,5-2 baravar oshiruvchi musobaqa stressi ta'sirini hisobga olish kerak. Shunday qilib, oddiy matematik hisob yuqori malakali gimnastikachi musobaqa kompozitsiyasini kuniga 9 martadan 20 martagacha bajarishga tayyor bо‘lishi kerakligini kо‘rsatadi.

2. 
   Oxirgi yillarda gimnastikada musobaqa va mashg‘ulot faoliyatini jadallashtirish. Zamonaviy gimnastika elementlarining murakkabligi va ularning raqobatbardosh kompozitsiyalarda taqsimlanish zichligi gimnastikachilar o'rtasida barqaror va ishonchli ijro mahoratini shakllantirishni taqozo etadi, bu esa o'z navbatida nafaqat yetakchi jismoniy sifatlarni, balki alohida chidamlilikni ham maksimal darajada rivojlanishini talab qiladi.
   

Funktsional tayyorgarlik o’quv mashq jarayonini unumli rejalashtirish bilan bevosita bog’liq. Bunda mazkur jarayonning makrosikllar, davrlar, mezosikllar va mikrosikllarga bo’linishi hisobiga olinadi. L.A.Karpenko, Ye.A.Pirojkovalarning (2012) tadqiqoti shuni kо‘rsatdiki, tayyorgarlik davrida badiiy gimnastika bо‘yicha trenerlarning kо‘pchiligi trenirovkani optimal yuklama, musobaqa davrida esa maksimal (udarniy) yuklama, о‘tish davrida esa yengilroq va о‘rtacha yuklamalar bilan olib boradi.

Yirik xalqaro musobaqalarda jahonning eng kuchli gimnastikachilari qo‘l- oyoq chigalini yozish va psixologik zo’riqishni bartaraf etish uchun chiqquncha o’z musobaqalashuv kombinasiyalarini 2-3 marotabadan ayrimlari ko’proq bajaradilar. Musobaqa kuni dasturi 2-4 tadan chiqishdan iborat. Shuningdek bellashuv stressini holatini ham hisobga olish kerak, chunki u yuklama ta’sirini 1.5-2 (va undan ortiq) barobarga oshiradi. Shu tariqa, oddiy matematik hisob kitob shuni ko’rsatadiki, mamlakatning yetakchi gimnastikachilarning funktsional tayyorgarligi yirik musoboqalarga tayyorgarlik jarayonida kuniga 9 tadan 20 tagacha musobaqalashuv kombinatsiyalarini bajarish imkonini berish kerak.

Funktsional tayyorgarlik vositalari quyidagicha bo’lishi mumkin.

1. 
   Aerob holatga qaratilgan siklik mashqlar (yugurish, kross va suzish).
   
2. 
   15-20 daqiqalik aerobika yoki ritmik gimnastika komplekslari.
   
3. 
   15-10 daqiqa davomida har qanday uslubdagi raqslar.
   
4. 
   Buyumsiz va buyumli sakrashlar ketma-ketligi: ayniqsa, arqon bilan sakrashlar foydali.
   
5. 
   Ikki barobar murakkablashtirilgan musobaqalashuv kombinatsiyalari.
   
6. 
   Kichik tanaffuslar bilan birga davom etuvchi musobaqalashuv kombinatsiyalari; kichik dam olish tanaffuslari bilan birga davom etuvchi musobaqalashuv kombinatsiyalari davrasi .
   

Badiiy gimnasitika bo‘yicha mutaxassislar tomonidan umumiy ayrim chidamlilikka yetarli baho berish muhumligi qayd etiladi.

Salomatlik sportdagi uzoq muddatli faoliyatlari davomida katta hajmdagi yuklamalarni bajara olish qobiliyati aynan shu jihat bilan bevosita bog’liqdir .

Shuningdek, mashqlar paytida to’gri nafas olish shoshirmaslik va aksincha, nafasni tutib qolmaslik, burun orqali nafas olishni ham o’rganish muhim .