11-mavzu. Moddaning agregat holati reja

σ
 =
 σ
0
n
0
d/nd0
n 
— tekshirilayotgan suyuqlik tomchilari soni. Bu formuladagi suvning zichligi 
(do) 
tekshirilayotgan suyuqlik zichligi 
(d) 
va toza suvning sirt tarangligi 
(σ0) 
tajriba temperaturasida jadvaldan olinadi.
Suyuqliklarning qovushqoqligi. 
Suyuq holatdagi modda zarrachalari 
"doimo bir-biriga tegib turadi. Shu sababli suyuqlik qatlamlari xarakatlanganda 
katta ichki ishAalanish vujudga keladi. Bunday ichki ishqalanish molekulalar 
orasidagi o'zaro tortishuv kuchlariga bog‛liq bo'ladi va suyuqiikning qovushoqligi 
deyiladi.
Suyuqliklarning qovushoqligi temperaturaga qarab o'zgaradi: temperatura 
pasayganda qovushoqlik juda ortib ketadi. Qovushoqlik puazlarda (1 puaz=l g/sm-sek) 
yoki santipuaz va mikropuazlarda o'lchanadi.
Qovushoqlik 
(η) 
bilan suyuqiikning solishtimia hajmi orasidagi bog‛lanish A. I. 
Bachinskiy formulasi bilan ifodalanadi:
η
=
C/(υ-W)
bunda 
υ 
— suyuqiikning solishtirma hajmi.
Suvning qovushqoqligi 

---

C 
va 
W 
temperaturaga ham, bosimga ham bog‛liq bo'lmagan o'zgarmas 
kattaliklar. Fizik ma'nosi jihatdan 
W 
Van-der-Vaals tenglamasidagi o'zgarmas 
kattalik v ga o'xshaydi. Demak, 
v-W 
suyuqlikning «erkin hajmini» bildiradi. 
Temperatura ko'tarilganda molekulalar orasidagi masofa kattalashib, suyuqlikning 
hajmi ortadi; bunda, yuqoridagi frrmulaga ko'ra, qovushoqlik kamayadi. 
Qovushoqlik viskozimetr yordamida o'lchanadi. Qovushoqlikka teskari kattalik 
(
l/η
) oquvchanlik deyiladi. Qovushoqlikni bilish tabiatda, tirik organizmlarda sodir 
bo'ladigan ko'pgina muhim jarayonlarning qanday borishini aniklashda, sanoatda 
sodir bo'ladigan jarayonlarni bilishda muhim ahamiyatga ega.