11-mavzu. Moddaning agregat holati reja

Suyuqliklarning bug‛lanishi va qaynashi. 
Suyuqlikda molekulalar doimo 
harakatda bo'ladi, lekin molekulalarning harakat tezligi bir-biridan farq qiladi. 
Suyuqlikning sirtqi qavatidagi molekulalar tezligi va, demak, kinetik energiyasi 
katta bo'lganda molekulalararo tortishuv kuchlarini yengib, suyuqlik ustidagi 
fazoga ajralib chiqishi mumkin., Bunda suyuqlik bug‛lanadi. Suyuqlikning 
bug‛lanishi temperaturaga bogliq. Past temperaturalarda suyuqlik molekulalari 
orasidagi o'zaro tortishuv kuchlari molekulalarning o'rtacha kinetik energiyasidan 
ancha katta bo'ladi va shu sababli juda kam molekulalargina suyuqlikdan ajralib 
chiqa oladi. Temperatura ko'tarilishi bilan suyuqlik molekulalarining harakatlanish 
tezligi ortadi, demak, kinetik energiyasi ortib borib, suyuqlikdan tobora ko'proq 
molekulalar 
ajralib 
chiqa boshlaydi. 
Suyuqlik bug‛langanda 
eng tez 
harakatlanayotgan, kinetik energiyasi ko'p molekulalar chiqib ketishi sababli 
suyuqlik soviydi. Suyuqlikning sirti qancha katta bo'lsa, undan shuncha ko'p 
molekulalar ajralib chiqadi, ya'ni bug‛lanish tezlashadi. Suyuqlikning 
bug‛lanishiga tashqi bosim ma'lum darajada qarshilik ko'rsatadi, ya'ni bosim katta 
bo'lsa, bug‛lanish kamayadi, chunki tashqi fazoga ajralib chiqish uchun 
molekulalardan ko'p kuch talab qilinadi.
Agar suyuqlik berk idishda turgan bo'lsa, suyuqlikdan chiqayotgan 
molekulalar bir-biriga va idish devorlariga urilib yana suyuqlikka kaytib tushishi 
mumkin. Dastlab, suyuqlik bug‛langan sari bug‛dagi molekulalar kontsentratsiyasi 
ortib boradi va natijada suyuqlikka qaytib tushadigan molekulalar soni ham 
ko'payadi. Ma'lum vaqtdan keyin suyuqlikdan chiqib ketayotgan molekulalar soni 
suyuqlikka qaytib tushayotgan molekulalar soniga tenglashadi, ya'ni muvozanat 
qaror topadi. Suyuqlik bilan muvozanatda bo'lgan bunday bug‛ to'yingan bug‛, u 
ko'rsatadigan bug‛ bosimi esa suyuqlikning to'yingan bug‛ bosimi deyiladi. 
To'yingan bug‛ bosimi idishdagi suyuqlikning temperaturasiga bog‛liq bo'ladi. Har 
qdnday moddaning o'zgarmas temperaturadagi to'yingan bug‛ bosimi shu modda 
uchun xos o'zgarmas kattalikdir.

---

Suyuqlikning bug‛ bosimi tashqi bosimga tenglashganda faqat suyuqlikning 
erkin sirtidan molekulalar ajralibgina qolmay, balki uning butun hajmida bug‛ 
pufakchalari xosil bo'la boshlaydi va suyuqlikdan ajralib chiqadi. Bunday jarayon 
suyuqlikning qaynashi deyiladi. Suyuqlikning bug‛ bosimi tashqi bosimga 
tenglashgandagi temperatura suyuqlikning qaynash temperaturasi deyiladi. Tashqi 
bosim o'zgarganda suyuqlikning qaynash temperaturasi harn b'zgaradi, tashki 
bosim kamaygan sari suyuqlik ham pastroq temperaturada qaynay boshlaydi. Bug‛ 
bosimi atmosfera bosimiga teng bo'ladigan temperatura normal qaynash 
temperaturasi deyiladi.
Suyuqlik bug‛langanda issiqlik yutiladi. 1 g suyuqiik muvozanat holatida 
bug‛langanida yutiladigan issiqlik solishtshrma bug‛lanshi issiqligi, 1 mol suyuqlik 
bug‛langandagisi esa molyar bug‛lansh issiqligi deyiladi. Turli suyuqliklarning 
solishtirma bug‛lanish issiqligi turlicha bo'ladi, shu sababli taqqoslash maqsadida 
ko'proq mol bug‛lanish issiqligidan foydalaniiadi. Turli suyuqliklarning atmosfera 
bosimida qaynash temperaturasidagi molyar bug‛lanish issiqligi