Temperatura mavju. Bu temperatura Kyuri temperaturasi deyiladi. Bu nuqta Fe

---

temperatura mavju. Bu temperatura Kyuri temperaturasi deyiladi. Bu nuqta Fe
uchun 768
0
C, Ni uchun 365
0
C ga teng. Kyuri temperaturasidan yuqori
temperaturada ferromagnitik oddiy paramagnitik bo’lib, magnit kirituvchanlik
Kyuri–Beyss qonuniga bo’ysinadi. Kyuri nuqtasidan past temperaturaga
sovutilganda domenlar qaytadan hosil bo’ladi.
Nazorat Savollari
1. Magnit domenlarni tushuntiring.
2. Qattiq jismlarning magnitlanishini tushuntiring.
3. Ferromagnitlar, Paramagnitiklar, Diamagnitiklarni tushuntiring.
Yarim o‘tkazgichlarning xossalari
Reja:
1. Yarim o‘tkazgichlar fizikasi asoslari
2. Kristall panjara. Yarim o‘tkazgichlarda nuqsonlar
turlari.
3. Kirishmaviy va xususiy Yarim o‘tkazgichlar
Bizga ma’lumki qattiq jismlar–metallar, Yarim
o‘tkazgichlar va
dielektriklar. Qattiq jismlarning yana bir ko’rinishi mavjud – bu polimerlar. Bu
moddani
alohida
bo’limda
ko’rib
chiqamiz.
Kristallarda
elektr
o’tkazuvchanlikning qiymatiga qarab ularni 3 turga ajratamiz.
=10
10
÷10
8
om
-1
m
-1
metallarda,
=10
-8
÷10
-12
om
-1
m
-1
dielektriklarda
Yarim o‘tkazgichlarda esa juda keng intervalda o‘zgaradi. =10
3
÷10
-9
om
-1
m
-1
ayniqsa temperaturaga juda kuchli bog‘liq bo’ladi.

---

6.1-rasm. Solishtirma qarshilikning temperaturaga bog’liqlik grafigi.
Yarim o‘tkazgichlarda Elektr o‘tkazuvchanlik Eksponensial o‘zgaradi.
(1)
– metallarda solishtirma qarshilikni temperatura bog’lanishi
E
A
– Elektronlarni atomlar bilan bog‘lanishlarining o‘rtacha energiyasini bildiradi
(O’tkazuvchanlikni faollashtirish energiyasi). Har qanday temperaturada issiqlik
harakati energiyasi ta’sirida Yarim o‘tkazgichdagi valent elektronlarning
ga proportsional qismi erkin zaryad tashuvchilar bo‘ladi.
Yarim o‘tkazgichlarning eng asosiy xususiyatlaridan biri tashqi ta’sir hisobiga
ularning xossalarining keskin o‘zgarishidir. Yarim o‘tkazgichga temperatura (T),
yorug‘lik( ), elektr va magnit maydoni, tashqi bosim hisobiga o‘zgarishlar yuz
beradi.
Masalan: Tashqi ta’sir hisobiga elektr o‘tkazuvchanlik
10
6
10
7
marta
o‘zgarishi mumkin. Metall va suyuqliklar bunday xususiyatga ega bo‘lmaydi.
Metall va Yarim o’tkazgichlarda solishtirma qarshilik bilan temperatura orasidagi
bog’lanish.
Endi Yarim o’tkazgichlarda elektr o’tkazuvchanlikning temperaturaga
bog’liqligini o’rganamiz. Energiya aktivligini (E
a
) topamiz.
= =
=
-

---

6.4-rasm.
Yarim o‘tkazgichning asosiy xususiyatidan bittasi unga defekt kiritish yo‘li bilan
uning xossasin boshqarish mumkin.
Masalan: Yarim o‘tkazgichga boshqa metall atomlari kiritilsa Yarim
o‘tkazgichning xossalari keskin ortadi
Yarim o‘tkazgichlar temperaturaga, aralashma-kirishma miqdori va boshqa
tashqi ta’sirlarga juda sezgirdir. Yarim o‘tkazgichning buxossasidan turlixil
vazifalarni bajaruvchi asboblar, sezgir qurilmalar yasashda foydalaniladi.

---

Yarim o‘tkazgichlar qanday kimyoviy elementlardan tashkil topganiga qarab
to’rtta turga ajratish mumkin.