10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

Sensan sevarim, xoh inon, xoh inonma, 
Qondur jigarim, xoh inon, xoh inonma, 
― kabi misralarini o‘qiganda, 
ularning olti asr muqaddam yozilganiga ba’zan ishonish ham qiyin bo‘ladi. 
CHunki, ular sodda, og‘zaki nutqqa yaqin va kitobiy bezakdorlikdan yiroq va 
samimiy. Mavlono Lutfiy -turkiy she’riyatda maktab yaratgan san’atkor. Bu 
ijod maktabidan Alisher Navoiy va Bobur Mirzolar saboq olishgan. 
Nuriddin Abdurahmon ibn Ahmad Jomiy 
(1414-1492) ― fors-tojik 
shoiri. Asarlari falsafa, tasavvuf, tilshunoslik, adabiyotshunoslik, san’at 
sohalariga hamda nazm va nasrning har xil janrlariga oid. Abdurahmon 
Jomiyning ijodiy faoliyati ko‘p qirrali bo‘lsa ham u SHarq xalqlari 
madaniyati tarixida ko‘proq genial shoir va mutafakkir olim sifatida tanilgan. 
Bu jihatdan uning epik va lirik merosi g‘oyat diqqatga sazovardir. 
So‘nggi asr adabiyotshunoslari haqli ravishda uni fors-tojik 
adabiyotining ilk taraqqiyot davrdagi (X-XV asrlar) buyuk mutafakkir- 
ijodkor deb ataydilar. Abdurahmon Jomiy asarlarining bir qismi diniy va 
falsafiy mazmunga ega bo‘lib, ularda shoir islom dini va SHarq falsafasining 
bir qator masalalarini o‘z qarashicha talqin etadi, tasavvufning XV asrdagi 
yirik arbobi sifatida o‘z fikr-mulohazalarini bayon etadi. 
Bunga uning “Naqdi fusus” 
(“Ma’nolar tanqidi”), 
“SHavohidi 
nubuvva” 
(“Payg‘ambarlikka dalillar”), 
“SHarhi qasidayi “Toiya” 
(“Radifda “to” harfidan foydalanib yozilgan qasida sharhi”), 
“Naqdi nusus” 
(“Matn tanqidi”), 
“SHarhi qasidaii” “Xamriya” 
(“Xamriya” qasidasi 
sharhi”), 
“Naqshbandiya ta’limoti haqida risola”, “Zikr shartlari haqida 

---

21 
risola”, “Haj qilish yo‘llari haqida risola” kabi bir qancha asarlarini shu 
guruhga qo‘shish mumkin. 
Abdurahmon Jomiy falsafasining asosini tasavvufiy g‘oyalar tashkil 
etadi. Xudo go‘zal ma’shuqaga o‘xshagan bo‘lib, minglarcha oynada turli 
qiyofada va ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. U yunon faylasufi Plotonning 
jilolanish (“
emanatsiya
”) falsafasini davom ettiradi va yanada rivojlantiradi. 
Uning fikricha, dunyodagi hamma narsalar kelib chiqishi va mohiyati e’tibori 
bilan ilohiydir. 
Abdurahmon Jomiy “Nafahot ul-uns” asarini yozish bilan