10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

Davlatshoh 
Samarqandiy 
(1436-1495) 
- 
o‘zbek 
shoiri, 
adabiyotshunos va davlat arbobi. Unga shuxrat keltirgan yirik asari - 
“Tazkirat ush-shuaro”, (
“SHoirlar tazkirati”)
dir. Tazkirat Alisher Navoiyga 
bag‘ishlangan bo‘lib, juda ko‘p ilmiy-tarixiy manbalar asosida yaratilgan. 
Asar muqaddima, etti bob (
tabaqa
) va xotimadan tashkil topgan. 
Muqaddimada asarning yozilish sabablari hamda 10 nafar mumtoz arab 
shoirlari haqida ma’lumotlar yozilgan, asosiy boblarda esa X-XV asrlarda 
Movarounnahr, Xuroson va qo‘shni mamlakatlarda yashab, ijod etgan 150 
dan ortik shoir va olimlar faoliyati tadqiq etilib, ularning tarjimai holi haqida 
ma’lumot va asarlaridan namunalar keltirilgan. 
Tazkiratning xotima qismida Davlatshoh Samarqandiy bilan zamondosh 
bo‘lgan Abduraxmon Jomiy, Alisher Navoiy, Xoja Afzaliddin Muhammad, 
Amir Ahmad Suxayliy, Xoja SHahobiddin Abdulla Marvarid hamda Xoja 
Osafiylar haqida ma’lumot berilgan. Tazkirat X-XV asrlardagi adabiy 
jarayon, uning namoyandalari hayoti, ijodini hamda madaniy, ilmiy va tarixiy 
sharoitni o‘rganishda muhim manba hisoblanadi. 
Mavlono Sakkokiy 
(XV asr)― Samarqandda Xalil Sulton va 
Ulug‘bek Mirzo hukmronligi davrida yashab, ijod etgan shoir. Uning ijodiga 
Alisher Navoiy yuksak baho bergan: “Turkiy alfozining bo‘lag‘osindin 
Movlono Sakkokiy ham Lutfiylarkim, birining shirin bayotining ishtihori 
Turkistonda bag‘oyat va birining latif g‘azaliyotining intishori Iroq va 
Xurosonda benihoyatdudur” 
(“Xutbai davovin”). 
Mavlano Sakkokiy 
xalqning boy og‘zaki ijodini, salaflari, asarlarini puxta o‘rgangan va ijodiy 

---

19 
oziqlangan. Turkiy tilda asarlar yaratish, uning boy ichki imkoniyatlaridan 
foydalanishi borasida ko‘p ish qilgan. 
Mavlono Sakkokiy o‘zbek adabiyotida qasida janriga asos solgan 
shoirlardan. Xoja Muhammad Porso, Xalil Sulton, Ulug‘bek Mirzo va Arslon 
Xoja Tarxonlarga bag‘ishlab qasidalar yozgan. Qasidalaridan birida Ulug‘bek 
Mirzoni xalqning mehribon hukmdori, ma’rifatparvar va buyuk olim sifatida 
ulug‘laydi. SHunday ma’rifatparvar podshoh bilan zamondosh bo‘lganidan 
fahrlanadi. 
Mavlono Sakkokiyning adabiy faoliyati zamondoshlari Mavlono 
Lutfiy, Mavlono Gadoiy, Mavlono Atoiy kabi Alisher Navoiy ijodiga ham 
katta ta’sir ko‘rsatgan; o‘zbek dunyoviy lirikasini ham mazmun, ham shakl 
jihatdan boyitgan. 
Mavlono Atoiy 
(XV asr)-shoir, Ahmad YAssaviy avlodidan. Turkiy va 
forsiy tillarida ijod qilgan. Alisher Navoiy 
(“Majolis un-nafois”) 
Mavlono 
Atoiy hayoti va ijodi haqida to‘xtalib: “Mavlono Atoiy Balxda bo‘lur erdi, 
darveshvash va xushxulq, munbasit (
ochiq chehrali
) kishi erdi. O‘z zamonida 
she’ri atroq (
turkiy tilda so‘zlovchilar
) orasida ko‘p shuhrat tutti. Bu matla’ 
aningdurkim: