10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

tasavvuf 
tarixini o‘rganishga katta hissa qo‘shdi. Unda 616 aziz-avliyo hayoti va 
faoliyati haqida ma’lumot berilgan bo‘lib, ulardan 34 nafari ayollardir. 
Abdurahmon Jomiy faqat mashhur so‘fiylar haqida ma’lumot berish bilan 
cheklanmay, qator shoir va adiblarning hayoti va ijodiga ham to‘xtaladi. 
Abdurahmon Jomiyning “Lujjat ul-asror” (
“Sirlar dengizi”, 1475
), 
“Ashiat ul-lamaot” (
“Nur yog‘dulari”, 1476
) diniy falsafiy qasidasi Abu Ali 
ibn Sinoga bag‘ishlangan. Dostonlarida xalq ommasining eng yaxshi orzu- 
umidlari kuylangan. 7dostondan iborat “Haft avrang” (“Etti taxt” 1480- 
1487)tarkibidagi “Silsilat uz-zahab” 
(“Oltin zanjir, 1472), 
“Tuhfat ul- ahror” 
(“Hurlar tuhfasi”, 1481-1482), 
“Sibhat ul abror” 
(“YAxshilar tasbehi”, 
1482-1483) 
dostonlarida yuksak xulq-atvor mezonlarini targ‘ib qilgan, 
kishilarni ma’rifatga, yurtparvarlikka, to‘g‘rilik, insof va iymonga chaqirgan. 
“YUsuf va Zulayho” (1483), “Layli va Majnun” (1484), “Salomon va Absol” 
(1479-1480) dostonlari ishqiy mavzuda, “Xiradnomai Iskandariy” dostoni 
(1485) Nizomiyning “Iskandarnoma”siga taqlidan yozilgan. 
Abdurahmon Jomiy temuriylar davri dunyoqarashi, mafkurasi bo‘lmish 
naqshbandiychilikka ixlos qo‘ygan, uni qabul qilgan, o‘zi shu yo‘ldan borgan 
va uning g‘oyalarini targ‘ib etgan. Naqshbandiychilik adolatli, o‘z mehnati 
asosida bunyod etilgan halol luqmani ma’qullagan, dabdabali hayotni rad 
etgan, g‘irrom yo‘llar bilan mol-mulk to‘plashni qoralagan. Bu ta’limot 
insonparvarlik, rostgo‘ylik, halollik, mehnatsevarlik, ma’naviy poklik, 
kamtarlik, samiymiylik kabi chin insoniy fazilatlarni ulug‘lagan. Uning “Dil 
ba yoru, dast ba kor” – “Kungil Ollohdayu, qo‘l mehnatda” shiori 
Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy kabi mutaffakkirlarni o‘ziga jalb 
etgan. SHu sababli bu ikkiulug‘ siymo, so‘z san’akorlari naqshbandiychilik 
yo‘lini qabul qilganlar va o‘z ijodlarida uning g‘oyalarini tarannum etganlar. 
Abdurahmon Jomiy “Xiradnomai Iskandariy”, (“Iskandar aqlnomasi”) 
asarida el-ulus dardi bilan yashovchi, uning arzu-dodiga quloq tutuvchi 
hukmdor siymosini yaratdi. Hukmdor adolatli va odil bo‘lishi lozim deb, 
odillik va adolatni nurga o‘xshatadi. 
Agar chiqsa adolatning 
quyoshi, Taralgay har 
tomon nuri ziyosi. 
Agar zulm etsa zolim, bu stamdan, 
Jahon bo‘lgay qaro, yo‘q intihosi –deb xitob qiladi. 

---

22 
Abdurahmon Jomiy el-ulusga, insonga yaxshilik qilish, ulug‘laydi, 
deb shohlarni, hukmdorlarni shunga chaqiradi:
Ey toju muhrga ko‘ngil bog‘lagan, Qachongacha toju muhr qoladi? 
Mulki boylik bari ketadi bir kun 
Na zamon, na zamin, na nahr 
qoladi. Qo‘lingdan kelgancha 
yaxshilik qilg‘in, 
Jahonda senga shul mehr qoladi.., -deb yozgan Abdurahmon Jomiy 
nechog‘lik haq ekanini anglab etmog‘imiz zarur. 
Adabiyotshunos va tilshunos olim sifatida ham Abdurahmon Jomiy 
xizmati ulkandir. U o‘zining “Bahoriston” tazkirasida fors-tojik 
adabiyotining bir qancha namoyandalari va Alisher Navoiy haqida qimmatli 
ma’lumotlar beradi. Uning “Risolai aruz” asari aruz haqidagi eng mukammal 
qo‘llanmalardan biridir.