10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

Turk nazmida chu men 
tortib alam, Ayladim ul 
mamlakatni yakqalam. 
(Men turkiy she’r bayrog‘ini baland ko‘tarib, turkiy dunyoni yakdil va 
yaktil qildim). 
Zahiriddin Muhammad Bobur 
(1483-1530) - o‘zbek mumtoz 
adabiyotining yirik vakili, buyuk shoir, tarixchi, geograf, davlat arbobi. 
Bobur Mirzoning o‘z 
guvohligiga ko‘ra, shoir sifatida 
ijodiy faoliyati Samarqandni ikkinchi marta egallagan vaqtda boshlangan; “Ul fursatlarda birar-ikkirar 
bayt
aytur 
edim”, deb 
yozadi u. Bobur
Mirzo 
Samarqanddaligining ilk oylarida Alisher Navoiy tashabbusi bilan ular 
o‘rtasida yozishma boshlanadi. 
Bobur Mirzo atrofida ijodkorlar to‘plana boshlashi ham shu yillarga 

---

25 
to‘g‘ri keladi. Jumladan, Binoiy, Abulbaraka va Bobur Mirzo o‘rtasidagi 
ruboiy munozarasi Samarqanddagi qizg‘in adabiy hayotdan darak beradi. 
Umuman, davlat arbobi va ko‘p vaqti jangu jadallarda o‘tgan sarkarda 
sifatida ijtimoiy faoliyatining eng qizg‘in davrida ham, shaxsiy hayoti va 
davlati nihoyatda murakkab va xatarli sharoitda qolgan chog‘larda ham 
Bobur Mirzo ijodiy ishga vaqt topa bilgan, ilm, san’at va ijod ahlini o‘z 
atrofiga to‘plab, homiylik qilgan, ularni rag‘batlantirgan. 
O‘tmish adabiyoti va tarixi, musiqa va san’atidan yaxshi xabardor 
bo‘lgan, diniy ta’limotga chin ixlos qo‘ygan, har doim olimu fozillar 
davrasida bo‘lgan Bobur Mirzo tabiatan ijodkor edi. Yigitlik yillaridan 
boshlab to umrining oxirigacha samarali ijodiy ish bilan shug‘ullandi, har 
qanday sharoit va vaziyatlarda ham ijoddan to‘xtamadi, natijada, har jihatdan 
muhim boy ilmiy va adabiy meros qoldirdi. 
Bobur Mirzoning ulkan san’atkorligi shundaki, shaxsiy kechinmalarini 
jiddiy umumlashma darajasiga ko‘tara oladi va natijada asarlarida olg‘a 
surilgan g‘oyalar umuminsoniy qadriyatlar darajasiga ko‘tariladi. Bobur 

---

26 
ijodida, xususan, she’riyatida kindik qoni to‘kilgan ona yurtini dil-dildan 
qo‘msash, uning tuprog‘iga talpinish, g‘ariblik azoblaridan o‘tli hasrat, yoru 
diyor sog‘inchi va visol ilinji, taqdir zarbalari va turmush uqubatlari, zamona 
nosozliklaridan nola badiiy taxlil etiladi. 
Bobur ijodida ishq-muxabbat, sevgi-sadoqat, visol va hijron mavzui 
ham salmoqli o‘rin tutadi. Uning g‘azal va ruboiylarida, tuyuq va 
masnaviylarida ma’shuqaning maftunkor go‘zalligi, beqiyos husnu latofati, 
sharqona odobu ahloqi, nozu karashmasi engil va o‘ynoqi, musiqiy va ravon 
misralarda, katta mahorat bilan tarannum etiladi. 
Hozirda uning 119 g‘azali, bir masnu she’r, 209 ruboiysi, 10 dan ortiq tuyuq 
va qit’alari, 50dan ortiq muammo va 60 dan ziyod fardlari aniqlangan. 
Devoni tarkibida umumiy hajmi 270 baytdan iborat 8 masnaviy ham o‘rin 
olgan. Bobur Mirzo SHarq she’riyatining asosiy masalalaridan biri aruz 
vazni, uning nazariyasi va amaliyotiga oid ilmiy risola yaratgan. Bobur 
Mirzoni nomini jahonga mashhur qilgan shoh asari “Boburnoma”dir. 
Amir Temur va temuriylar davri adabiyoti o‘zbek adabiyoti rivojida 
o‘ziga xos alohida bir bosqichni tashkil etadi. Undagi insonparvarlik va 
xalqchillik, adolatparvarlik va ma’rifatparvarlik g‘oyalari hamon o‘z 
tarovatini yo‘qotgani yo‘q. Bu adabiy meros O‘zbekistonda asrlar davomida 
o‘zining boy mazmuni, g‘oyaviy-mafkuraviy teranligi va ilohiyligi bilan 
komil insonni tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. 
Xulosa qilib aytganda, O‘rta Osiyoda temuriylar davrida madaniyat
yuksak rivojlandi va kamol topdi. XIV asr ikkinchi yarmi va XV asrlarda 
Movarounnahr va Xurosondagi madaniy taraqqiyotning tamal toshi buyuk 
sohibqiron Amir Temur tomonidan qo‘yildi. 
Hozirgi zamon fani Amir Temur va temuriylar davrini haqiqiy 
Renessans-uyg‘onish davri deb e’tirof etmoqda. Zero, bu davrda o‘tmish 
davrlar tajribalarini ijobiy o‘zlashtirishga va yangicha yondashuviga, olimlar, 
me’mor va hunarmandlar, miniatyurachi rassomlar, shoirlar oldida turgan 
masalalarni hal etishda jiddiy yangiliklar kiritishga asoslangan eng yaxshi 
an’analar tiklandi. 

---

27