1-тема. Киши бизнес ҳӘм исбилерменликтиң ӘҲмийети ҳӘм мазмуны

Мүлк ийеси – материаллық ҳәм интеллектуал мүлк объектлерине ийе болған, оларды бийлик етиў ҳәм олардан өз қәлеўине қарап, соның ишинде дәрамат алыў мақсетинде пайдаланыў ҳуқықына ийе физикалық тәреп.
Мүлк ийелери класы үш топарға бөлинеди:

• 
  дәрамат келтирмейтуғын ҳәм жеке мақсетлерде пайдаланыўға мөлшерленген меншикке ийе мүлк ийелери;
  
• 
  жеке тутыныўға мөлшерленген меншик пенен бир қатарда, қосымша исбилерменлик дәраматы ямаса киритилген капиталдан дәрамат алыў ушын пайдаланылатуғын активлерге ийе орташа мүлк ийелери;
  
• 
  ири жеке кәрханалар, фирмаларға ийе ҳәм олардың хызметинен үлкен дәрамат алатуғын ири мүлк ийелери.
  

Бул топарлардың қәлиплесиўине қандай факторлар тәсир етеди? Биринши гезекте, психологиялық өзгешеликлер тәсир көрсетеди. Адамды зорлап мүлк ийесине айландырып болмайды. Ол буған руўхый жақтан таяр болыўы керек. Бул жүдә қыйын нәрсе. Себеби адамларға ҳәттен тысқары узақ ўақыт даўамында жеке мүлкти ҳәм оның ийелерин басқаларға қарағанда басламашылық ҳәм исбилерменлик қәбилети жоқары болғанлығы себепли материаллық жақтан жақсырақ жасаўларын жаман көриў ҳәм оларға исенбеўшилик сезими сиңдирилип келинди. Бүгин дәўир өзгерди, жеке мүлкке ийе болған қатнасық та өзгерди, бирақ ески түсиниклер еле де бар.
Мүлк ийелери класын қәлиплестириўдиң тийкарғы жолларынан бири – исбилерменликти раўажландырыў, оның киши бизнес көринисиниң раўажланыўын тәмийинлеў айрықша әҳмийетке ийе. Акционерлестириў кең халық массасын мүлкке ийелик етиўге тартыўдың ең нәтийжели қуралы. Бирақ, бул процесс, қурамалы, көп қырлы болып, ол базар субъектлериниң мәплерине тийисли. Бүгинги күнде республикамызда ашық түрдеги акционерлик жәмийетлер кең раўажланған.
Кәрхананы меншиклестириўдиң және бир формасы оны таңлаў тийкарында ямаса аукционда физикалық ямаса юридикалық тәреплерге жеке мүлк етип сатыўдан ибарат. Ерисилген нәтийжелер менен бирге, тез шешиўди талап ететуғын бир қатар машқалалар да бар:
- бириншиден, меншиклестириўди әмелге асырыўдың төмен пәтлери оның нәтийжелигин кемейттирмекте.
- екиншиден, бир тараўда меншиклестириў әмелге асырылып, оның менен байланыслы болған басқа тараўда мәмлекетлик мүлк ямаса оның монополиясының сақланып қалыўы кәрханалардың мәплерин кемситеди.
- үшиншиден, меншиклестириўдиң пуллы болыўы меншиклестирилип атырған объектлер базарына мүнәсип баҳаланыўын талап етеди. Улыўма алғанда, келтирилген машқалалар қурамалы болыўына қарамастан, Өзбекстанда мүлк ийелери класын қәлиплестириў ҳәм исбилерменликти раўажландырыў ушын қолайлы жағдай жүзеге келди. Ҳәзирги ўақытта жәмийетимиз қурамында реал мүлкке ийе болған, оны қәдирлеп атырған ҳәм оларды өзлериниң материаллық жағдайын жақсылаў ушын тийкар етип алып атырған адамлардың үлкен топары қәлиплести. Усы жәмийетлик қатламды жәнеде беккемлеў мәмлекеттиң экономикалық қүдиретин арттырыўға, оның жәмийетлик-сиясий турақлылығының тәмийинлениўине, демократиялық қадириятлардың пайда болыўына алып келеди.

3.