1-tema: Hu’jjettaniwshiliq pán sipatinda. Hújjet hám oniń wazipalari. Málimleme hám hújjet túsinigi. Reje

7-Tema.Dáwirlik bolmagan hám maqsetli waziypası boyinsha baspalardiń turleri.
Ilim tariyxında hújjetlerdiń hár túrlilıǵın olar arasındaǵı uqsaslıq hám ayırmashılıqlardı anıqlaw, olardı anıqlaw usılların izlew, ayrıqshalıqlardıń turaqlı kombinatsiyaları hám olardı ulıwmalastırılǵan ideallastırılǵan model kórinisinde gruppalaw arqalı úyreniwge kóp urınıslar bolǵan.
Hár qanday hújjet forması hám mazmunına tán bolǵan kóplegen ayrıqshalıqlarǵa iye. Basqa hújjetlerde birdey ayrıqshalıqlardıń bar ekenligi olardı gruppaǵa, kóriniske birlestiriwge múmkinshilik beredi. Bunday gruppada bul ayrıqshalıqlar birinshi orınǵa shıǵadı, usınıń menen baylanıslı halda olardı úyreniw hám ámelde qóllanıw múmkin. Bir túrine kelip shıǵıs hám bul turmıs derekleriniń jámiyet turmısındaǵı funktsiyalarınıń ulıwmalıǵı sebepli bekkemlenip baratuǵın turaqlı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan derek gruppaları kiredi. Túrlerdi payda etiwshi waqıtlar tómendegiler:
• hújjettiń payda bolıwı fakttı belgileytuǵın social hám funktsional maqseti (úyreniw, islep shıǵarıwdı jetilistiriw, ilim-pándi rawajlandırıw, estetik zawıq alıw, sorawlar qılıw, hújjetler tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar hám basqalar);
• materiallıq qurılıs;
• oqıwshınıń adresi;
• maǵlıwmatlardıń simvolikalıq xarakteri;
• basqa baspalar menen baylanısıw (úzilis);
• waqtınsha shıǵarıw qásiyetleri.
Hújjettegi ayrıqshalıqlar esap-sansız bolǵanlıǵı sebepli, bul onıń kóp ólshemli úyreniw múmkinshiligin aldınan belgilep beredi, bunda hújjet bir waqtıniń ózinde hár qıylı ayrıqshalıqlar kózqarasınan kórip shıǵilıwı múmkin, hár túrlı, túrleri qatarına kiritilgen hám hár túrlı gruppalarǵa kiredi.
Hújjet túrleri olardıń konstruktiv forması kózqarasınan. Hújjettiń konstruktiv forması júdá hár túrli bolıp tabıladı.
Sol kózqarastan, bet hújjetler (bir yamasa bir neshe bet formasında), toqtap qalıw hújjetleri (bir-birine bekkemlenbegen bir neshe bet, jámi bir hújjetti sáwlelendiredi), kodlar (dápter, qollanba, kitapǵa qoyılǵan betler)), lenta (foto -, filmler, videotasvirlar, magnitafonlar), disk (gramofon jazıwları, optikalıq kompakt -diskler).
Informaciyanıń simvolikalıq mánisi kózqarasınan hújjetler túrleri. Informaciyanıń simvolikalıq tábiyaatı - bul hújjetlerdi anıqlastırıwda qatnasatuǵın taǵı bir belgi. Bul alfavit háripleri, nomerler hám tinish belgileri (jazba jumıslar ushın), muzıkalıq nota (muzıkalıq dóretpeler ushın), grafik, kórkem hám kartografikalıq súwretler járdeminde jazıwdıń tiykarǵı materialı jazıp alınǵan hám uzatılatuǵın belgiler forması sıpatında xarakterlenedi.
Informaciyanıń simvolikalıq tábiyaatı boyınsha tómendegiler ajratıladı:
• jazba tekst (awızsha, cifrlı, iyeroglif, formulalı yamasa aralas) formasındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan jazba hújjetler;
• muzıkalıq hújjetler, olardıń kópshiligi muzıkalıq shıǵarmanıń muzıkalıq notası menen bánt;
• kartografikalıq hújjetler (kartalar, atlaslar, globus);
• súwretleytuǵın hújjetler, olardıń kópshiligi súwretler bolıp tabıladı. Súwret degende súwret, grafika, músinshilik jumısları, arnawlı yamasa kórkem fotosúwretler hám basqa grafika dóretpelerin kóbeytiw túsiniledi;
• dawıslı hám kinofilm jazıwların óz ishine alǵan esitiletuǵın hám audiovizual hújjetler (lenta jazıwları, kinofilmlar, videofilmlar, optikalıq kompakt -diskler).
Jazba hújjetler, óz gezeginde, baspa etilgen hújjetlerge bólinedi, olar kóbeytiw arqalı jámiyetshilik itibarına jetkeriledi hám baspadan keyin "baspa" dep ataladı hám baspa etilmeydi, keń tarqatıw ushın qaratılmaǵan. Baspa etilgen hújjetler ádette baspa dep ataladı. Olardıń sortları anıqlanadı GOST 7. 60 -90 “baspalar. Tiykarǵı túrleri. Shártleri hám tariypleri" temasında. Ol jaǵdayda tómendegi baspa túrleri ajıralıp turadı:
• kitap basılıwı - hár qanday formadaǵı baspa materiallar blogı formasında, tikenler menen baylanısqan, muqabada yamasa májburiy túrde baspa etiw; bunnan tısqarı, kólemi 48 betten asqan kitap baspa etiliwi, kitap kólemi 4 ten artıq, lekin 48 betten kóp bolmaǵan qollanba;