|
15-tema.Rasmiylestiriw xarakteri hám baspa orinlaw usıli hámde avtor baspaga tiyisliligi boyinsha baspalardıń turleri
Dissertatsiya ekspertizadan hám kóp basqıshlı tekseriwden ótkeriletuǵın pánler. Dissertatsiyalar bir nusqada baspadan shıǵarıladı, biraq olarda bayanlanǵan ideyalar hám faktlar ilimiy mámilege rásmiy túrde kiritilgen dep esaplanadı. Olardı jámiyetlik qáwipsizligi tártibi dissertatsiya kandidatiniń ulıwma ilimiy jámiyetshilikke qosqan ilimiy úlesi menen aldınan tanısıwdı názerde tutadı. Sol maqsette avtordıń avtoreferatı xızmet etedi - avtordıń ózi tárepinen dúzilgen, sheklengen baspada (100-150 nusqada) baspa etilgen dissertatsiyanıń tiykarǵı qaǵıydaları bayanatı. Avtordıń avtoreferatında dissertatsiya studentiniń tiykarǵı ideyaları hám juwmaqları aytılǵan, avtordıń izertlewge qosqan úlesi, jańalıq dárejesi hám nátiyjelerdiń ámeliy áhmiyeti kórsetilgen. Baspanıń barlıq huqıqlarına iye, eger onıń muqabasında "Avtorlıq huqıqı" qolı basılǵan boladı.
Baspa etilgen ilimiy hújjetlerge depozit etilgen qol jazbalar kiredi. Depozittiń mánisi sol sıyaqlı materiallardı sanaatda saqlaw wazıypaları júkletilgen mákemeler hám shólkemlerdiń ilimiy keńesi tárepinen usınıs etilgen qol jazbalardı arnawlı informaciya shólkemlerine ótkeriw yamasa saqlawdan ibarat. Bul tar sheńberdegi qánigeler ushın mólsherlengen, bul yamasa basqa sebeplerge kóre jurnal maqalaları yamasa monografiyalar kórinisinde baspa etiliwi orınlı bolmaǵan ilimiy jumıslar. Qol jazbalar mazmunı tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar olar haqqında abstrakt maǵlıwmatlardı baspa etiw arqalı keń tarqatıladı. Eger kerek bolsa, hár qanday qarıydar kerekli qol jazbanıń nusqasın alıwı múmkin. Depozit etilgen qol jazbalar baspa etilgen dóretpelerdiń barlıq huqıqlarına iye hám avtorlıq huqıqı menen qorǵalǵan.
Baspa etilmegen ilimiy hújjetlerge dáslepki baspalar - olar jaylastırılıwı múmkin bolǵan baspa etiliwinen aldın baspadan shıǵarılǵan dáslepki xarakterdegi materiallardı óz ishine alǵan ilimiy baspalar kiredi.
Toltırılǵan ilimiy-izertlew jumısları boyınsha esabatlar (ilimiy-izertlew jumısları boyınsha esabatlar) ilimiy-texnikalıq maǵlıwmatlardıń zárúrli deregi bolıp, baspa etilmegen ilimiy hújjetler qatarına kiredi. Olardıń geyparaları tipografik usılda kóbeytiriledi, eger olar sózdiń tolıq mánisinde baspalar dep esaplanmasa boladı.
Quram tárepinen olar sheshilip atırǵan mashqalanıń aktual jaǵdayın bahalawdı, izertlewdiń qabıl etilgen baǵdarın tańlawdı tiykarlawdı, sheshiw usılların, ámeldegi nátiyjelerdi analiz qılıw hám ulıwmalastırıwdı, orınlanǵan teoriyalıq izertlewlerdiń mánisi hám mazmunın óz ishine alıwı kerek., mashqalanı sheshiwdiń tolıqlıǵı, alınǵan nátiyjelerdiń isenimliligi, olardı jergilikli hám shet el islerdiń uqsas nátiyjeleri menen salıstırıw.
1973 jılda mámleket avtorlıq huqıqınıń Pútkil dunya konvensiyasına qosıldı. Sonnan berli sırt el avtorlarınıń dóretpelerin rus tiline awdarmalaw hám baspa etiw, olardı avtorlar yamasa avtorlıq huqıqı iyeleriniń razılıǵısız NTI shólkemleri baspalarında baspa etiw hám soǵan muwapıq olardan paydalanǵanlıǵı ushın aqsha tólew múmkinshiliksiz bolıp qaldı. Bunday jaǵdayda pıtken awdarmalar fondın toplaytuǵın hám olar haqqında qánigelerdi xabarlı etiwshi byulletenlerdi shıǵaratuǵın Pútkil Rossiya awdarma orayı (VTSP) bolǵan birden-bir oraydı jaratıw kerek edi.
Ilimiy-kópshilikke arnalǵan hújjetler. Baspa dóretpelerdiń júdá keń sheńberin sózdiń keń mánisinde ilimiy-kópshilikke arnalǵan hújjetler dep klassifikaciyalaw múmkin. Sózdiń tar mánisinde bul ilimiy bilimler, teoriyaler hám nızamlar kópshilikke tanıs baspa dóretpeler kompleksi bolıp tabıladı. Biraq bul hújjetler teksti, qaǵıyda jolı menen de, teoriyanıń tek tiykarǵı elementar sorawların óz ishine aladı.
Ózleriniń maqseti boyınsha ilimiy-kópshilikke arnalǵan hújjetler bul tarawdıń qánigesi bolmaǵan oqıwshılar ushın mólsherlengen. Sol sebepli olardaǵı materialdı usınıw kóp muǵdardaǵı túsindiriw hám súwretleytuǵın materiallar menen quramalı atamalar hám teoriyalıq konstruktsiyalardan qashıp, anıq hám qolaylı tilde ámelge asırıladı.
Materialdı usınıw tártibi bul material qaysı maqsette hám qaysı taypadaǵı oqıwshılar ushın mólsherlengenligine baylanıslı. Dáslepki óz-ózin tárbiyalaw ushın baspalarda, ashılıwı kerek bolǵan máseleler sheńberin eń júzeki túsinetuǵınlar ushın material logikalıq izbe-izlilikte - ápiwayıdan quramalıǵa shekem jaylastırılǵan. Tereń úyreniw ushın baspalarda oqıwshılardıń teoriyalıq ideyaların keńeytiw ushın material basqa logikalıq izbe-izlilikte jaylastırılǵan - ulıwmadan basqasına ótiw bolıp tabıladı.
Rásmiy hújjetler. Rásmiy hújjetler bul húkimet yamasa jámiyetlik shólkemleri, keńseler, mákemeler hám kárxanalar atınan baspa etilgen baspalar bolıp tabıladı. Rásmiy hújjetler olardıń kólemi kózqarasınan tómendegilerge bólinedi:
• federal dárejede ámel etetuǵın hújjetler;
• Rossiya Federatsiyasınıń shólkemlestiriw sub'ektleri - respublikalar, aymaqlar, wálayatlar, respublika áhmiyetindegi Moskva hám Sankt-Peterburg, avtonom wálayat hám rayonlar, sonıń menen birge olardıń aymaqlıq strukturaları dárejesinde ámel etetuǵın hújjetler;
• tarawdıń sheńberinde ámel etetuǵın hújjetler;
• bólek shólkem ishinde ámel etetuǵın hújjetler.
Rásmiy baspalar arasında mámleket ómirin tártipke salıwshı huqıqıy hújjetler ayrıqsha orın tutadı, barlıq social strukturalar hám mákemeler, sonıń menen birge mámleket xalqı tárepinen rawajlanıwınıń barlıq tarawlarında májburiy forması. Bularǵa Rossiya Federatsiyası Konstitusiyası jáne onıń quramındaǵı respublikalar Konstitutsiyaları kiredi; Rossiya Federatsiyasınıń Konstitusiyasında bekkemlengen bul sub'ektler hám yurisdiktsiya tarawları boyınsha qabıl etilgen federal konstituciyalıq nızamlar (FKZ); federal nızamlar (FZ), Rossiya Federatsiyası shólkemlestiriw sub'ektleri menen birgelikte qabıl etilgen nızamlar, sonıń menen birge Federatsiyanıń ayırım shólkemlestiriw ob'ektleri nızamları. Nızamlar tiykarında olardıń elementlerine sáykes keletuǵın bólek nızam hújjetleri tayarlanadı, olar arasında húkimler zárúrli rol oynaydı. Basqa tiykarǵı huqıqıy hújjetler - bul Rossiya Federatsiyası, basqa mámleketlikler hám Rossiya Federatsiyası sub'ektleri ortasında dúzilgen xalıq aralıq hám federal shártnamalar, húkimler, buyrıqlar, qaǵıydalar, bildiriw xatılar, bayanatlar, buyrıqlar, túsindirisler, kórsetpeler hám kórsetpe xatlar hám basqalar.
Rásmiy hújjetlerdiń zárúrli túri partiya hújjetleri - programmalar, qaǵıydalar, manifestlar, deklaratsiyalar hám basqalar.
Túrli siyasiy partiyalar hám jámiyetlik shólkemleri, olardıń iskerligin basqaratuǵın hám tártipke salatuǵın hám bul jámiyetlik strukturaları sheńberinde májburiy bolǵan.
Jeke shólkem, kárxana dárejesinde shólkemlestirilgen hám basqarıw hújjetler rásmiylestiriledi. Olar shólkemdiń mártebesin, onıń wákilliklerin, dúzilisin, shtatlar sanı hám rásmiy quramın, ulıwma shólkemniń funktsional mazmunın, onıń bólimleri hám xızmetkerlerin, olardıń huqıqları, wazıypaları, juwapkershiligin hám basqalardı belgileytuǵın qaǵıydalar, normalar, qaǵıydalardı óz ishine aladı. Shólkemlestirilgen hám basqarıw hújjetler quramına shólkem ustavı, shólkem tuwrısındaǵı qaǵıyda, strukturalıq bólimler, shólkemniń kollegial hám máslahát shólkemleri tuwrısındaǵı qaǵıyda, kollegial hám máslahát shólkemleri, basqarıw apparatı hám menejmenti tuwrısındaǵı qaǵıyda, shtatlar kestesi, buyrıqlar, ayırım túrler boyınsha kórsetpeler kiredi. Bunda iskerligi, xızmetkerlerdiń lawazım tariypleri, qaǵıydalar, esletpeler hám basqalar.
Shólkemlestirilgen hám basqarıw hújjetler májburiy qaǵıydalardı óz ishine aladı, olar ámelge asırıladı, basqarıw huqıq normalari shólkem iskerliginiń huqıqıy tiykarı bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
