|
12-Tema.Mazmuniniń tiykargı nusqası boyınsha hám shıgarmalardı shólkemlestiriw usilı boyinsha basilimlardıń turleri.
Hújjetlerdi tayarlaw avtor tárepinen ámelge asırıladı. Avtor óz dóretiwshilik iskerligi menen tekst jaratatuǵın individual bolıwı múmkin. Bir neshe avtorlar bolıwı múmkin.
Bunday halda, olar teń avtorlar dep ataladı. Yuridikalıq shaxs - kollektiv, kárxana, social struktura hám ulıwma mámlekette avtor wazıypasın atqarıwı múmkin. Álbette, hújjet joybarı, onıń dáslepki teksti tek bir yamasa bir neshe adamnıń dóretiwshilik miyneti menen jaratılıwı múmkin. Biraq onı kollegial talqılawı processinde tekstke ózgertiw hám qosımshalar kiritiledi, hújjet kóbinese dawıs beriw jolı menen tastıyıqlanadı, nátiyjede onı tayarlawdıń individual ózgesheligi áhmiyetin joǵaltadı hám tekstti tastıyıqlaǵan gruppa avtorına aylanadı.
Hújjetti tayarlaw procesi onı analiz qılıwdı da óz ishine aladı. Redakciya basqıshı baspa procesiniń oraylıq basqıshı bolıp tabıladı. Onıń baslanıwı qol jazbanı qabıllaw, ekinshisi, aqırı – qol jazbanı óndiriske ótkeriw dep esaplaw kerek. Barlıq qol jazbalar esaptan tısqarısız redakciya tárepinen tayarlanıwǵa mútáj. Redaktorlaw hár qıylı qayta kórip shıǵıw túrleri menen baylanıslı hár qıylı wazıypalardı atqaradı: logikalıq, stilistik, leksik, grammatik, sintaktik. Redaktor qol jazba menen isleydi, onıń wazıypalarına tómendegiler kiredi.
• teksttiń tildiń leksikalıq, metodikalıq hám grammatik normalarına muwapıqlıǵın tekseriw;
• tekst degi semantik baylanıslardı analiz qılıw (hám eger kerek bolsa, ózgertiw) qábileti;
• teksti baspanıń málim maqsetleri hám normalarına muwapıq túrde tártipke salıw hám formatlaw qábileti.
Soǵan kóre, biz redaktorlawdıń logikalıq, lingvistik hám baspa hám dizayn mádeniyatı haqqında sóylewimiz múmkin. Tekst boyınsha korrektordıń analitik jumısı hár qanday basqa ob'ektti analiz qılıw menen uqsas hám azı-kóbi óz-ózinen yamasa sanalı túrde ámelge asırılǵan eki operatsiyaǵa tiykarlanadı: tekstti geypara strukturalıq bólimlerge (tekst birliklerine) intellektual túrde ajıratıw; olardı xarakteristikalaytuǵın baylanıslardı úyreniw hám bahalaw.
Bul operatsiyalarǵa tásir etiwshi kriteryalar tekstke hár qıylı jantasıwlar menen belgilenedi. Analiz wazıypalarına qarap bir tekst dúzilisi semantik, grammatik hám metodikalıq birliklerge bólinip, tiyisli baylanısıwlar tárepinen tekseriledi. Redakciya jumısı nátiyjesinde hújjet teksti tolıq formalardı aladı.
Eń zárúrli wazıypanı qol jazbanı texnikalıq qayta islew - analiz qılıw hám qayta baspadan shıǵarıwdan keyin qalǵan qol jazbadaǵı múmkin bolǵan kemshiliklerdi saplastırıwdı kórip shıǵıw kerek. Basıp shıǵarıw plitaların isletetuǵın baspaxanalarda korrektatsiya etiletuǵın tómendegi tásirler túrleri ajıratıp kórsetiledi:
• gruppa - bir-birine baylanısqan sabaqlar ústinleri;
• maket - sızıqtıń kompozitsion tolıq kompleksi;
• juwmaq - bir waqtıniń ózinde bir neshe betlerdi basıp shıǵarıw mashinasında qaǵazǵa basıp shıǵarıw tártibinde jaylastırılǵan baspadan shıǵarıw;
• bos bet - baspadan shıǵarıw processinde alınǵan, baspa plastinka mashinada jıynaqlı ız;
• signal nusqası - tayar basılǵan hújjettiń sınaq nusqası.
Jıynaq dálillerinen alınǵan baspalar tipografik tastıyıq-oqıwshı tárepinen oqıladı; Baspa mashinası qátelerdi tuwrılaydı hám jańa baspanı ámelge asıradı, bul bolsa baspaǵa jiberiledi. Basıp shıǵarıwdıń barlıq túrleri korrektatsiyadan ótkeriledi. Basıp shıǵarıw ushın korrektlardıń jumısshı nusqası qol qoyıladı. Tekstti materiallıq ortalıqqa ornatıw, hújjetti tákirarlaw wazıypaların baspa sanaatı sheshedi.
Búgingi kúnde poligrafiya kárxanalarında hújjetlerdiń ayrıqsha qásiyetleri, material tasıwshılardıń sapası, kerekli mámilesi hám basqalardı esapqa alatuǵın hár qıylı texnologiyalar bar.
Basıp shıǵarıw procesiniń mánisi tómendegishe: redaktorlanǵan tekst teriw arqalı hújjettiń juwmaqlawshı kórinisi beriledi, yaǵnıy tekst, sızılmalar, fotosúwretler, dekorativ elementler hám basqalardı jaylastırıń. Eger ilgeri baspa etiliwi ushın ol uzaq joldı basıp ótiwi kerek bolsa - avtordan baspaxanaǵa, bul jerde tekst teriw mashinası yamasa linotipist tárepinen qolda terilgen bolsa, búgingi kúnde barlıq tekstler kompyuter. Solay etip, nusqa kóshiriw úskeneleri járdeminde kerekli nusqada kóbeytiriletuǵın túp maket qáliplesedi. Baspa ámeliyatında baspa texnologiyanı kóbeytiw ushın baspaxanaǵa jetkizip beriw ushın tolıq tayarlanǵan qol jazbanı túp maket dep atawımız ádet kórinisine kiredi.
Bul process túp maketten qayta súwretke alınǵan filmler hám arnawlı formalar járdeminde ámelge asırıladı. Formada baspa hám bos orın bolıwı kerek. Basıp shıǵarıw jayları sıyanı qabıl etedi jáne onı qabıl etiwshi júzege ótkeredi, bos jaylar sıyanı sezbeydi hám soǵan uyqas túrde onı baspaǵa ótkermeydi. Buǵan túrli qurallar járdeminde erisiledi. Joqarı, tereń hám tegis basıp shıǵarıwdı parıqlań. Háriplerdi basıp shıǵarıwda baspa jaylar kóterilip, boslıqlar tereńlestirıledi. Mexanik presslash arqalı bet qálipke bekkem basıladı hám nátiyjede tekst kóbeytiriledi. Intaglio basıp shıǵarıwda sıya tereńlikke shekem quyıladı, olar súwretlerdi betke ótkeredi. Tegis basıp shıǵarıw geypara materiallardıń ayrıqsha qásiyetlerinen paydalanıp, olardı sıya menen parıqlanadı, yamasa onı ózine tartadı yamasa qaytaradı. Mısalı:
- elektrofotografiya - geypara yarım ótkezgishli materiallardıń qásiyetlerine tıykarlanıp, elektr energiyası menen zaryadlanǵan nusqa kóshiriw usılı, prognoz etilgen túp nusqanıń súwretlerin qáliplestiriw. Bul princip keń nusqalaw ushın tıykar bolıp tabıladı;
- gektografiya - jelatinli qatlamnıń túp teksti jazılǵan arnawlı sıyanı qabıl etiw qábiletine tıykarlanıp hám ularni jelatinli qatlamǵa basılǵan qaǵaz betlerine ótkeriw;
- litografiya - litografik tastan yamasa metall plastinadan tegis basıp shıǵarıw usılı, bunda baspa elementleri ximiyalıq qayta islew jolı menen qalıń baspa sıyanı qabıllaw ushın, bos orın bolsa jıljıydı;
- fotokopi - ultrafioletovıy nurlar tásirinde bólekleniw ushın nurǵa bayqaǵısh qaǵaz qatlamın quraytuǵın birikpeler ózgesheligine tiykarlanǵan usıl;
- ofset basıp shıǵarıw alyuminiy plastinkaǵa elektrokaplamanı qóllanıw arqalı ámelge asırıladı, keyinirek bos orınarǵa oraladi.
Reprografik usıllar baspa formalar dáldalshıligisiz hújjettiń túp nusqasın faksimil nusqada kóbeytiw ushın mólsherlengen. Olar jaqtılıqnıń sáwleleniwi, sińiwi hám ótkeriliwi kózqarasınan materiallardıń optikalıq birdey emesligin isletiwge tiykarlanǵan. Hújjetti optikalıq usıllar menen faksimil usılda kóbeytiw onıń nurga bayqaǵısh qatlamında onıń buzilmaǵan súwretin alıwǵa shekem azayadı.
Hújjetlerdi tákirarlaw usıllarınıń hár biri bir qatar texnikalıq-ekonomikalıq ayrıqshalıqlar menen ajıralıp turadı: maksimal baslım sanı, tezligi, arzanlıǵı, qolaylıǵı, ıqshamlıǵı hám basqalar. Replikatsiya nátiyjesinde hújjetler kerekli muǵdardaǵı nusqada baspadan shıǵarıladı hám keyinirek qarıydarǵa ótedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
