|
16-tema.Múraját etiw xarakteri boyinsha birden-bir waqiya hadiyse yaki shaxs ushin arnalip shıǵarilǵan basılımlardiń túrleri.
Hújjetler mudamı da óz mazmunında ulıwma jańa hám ayrıqsha maǵlıwmatlardı óz ishine almaydı, bul ilimiy izertlewler hám haqıyqatlıqtı kórkem-dóretiwshilik ańǵarıw nátiyjesi bolıp tabıladı. Kerisinshe, ulıwma jańa hám ayrıqsha ideyalar júdá kem ushırasadı. Kóbinese hújjetler teksti málim faktlardı, maǵlıwmatlardı logikalıq hám kórkem qayta islew nátiyjesi bolıp tabıladı, olar olardı ǵalabalastırıw, tarqatıw, sistemalastırıw, esapqa alıw hám basqalarǵa qaratılǵan bolıp, olar hár qıylı maqsetlerdegi hújjetlerdi jaratıwda biykarlaydı.
Hújjetlerdi tayarlaw avtor tárepinen ámelge asırıladı. Avtor óz dóretiwshilik iskerligi menen tekst jaratatuǵın individual bolıwı múmkin. Bir neshe avtorlar bolıwı múmkin.
Bunday halda, olar teń avtorlar dep ataladı. Yuridikalıq shaxs - kollektiv, kárxana, social struktura hám ulıwma mámlekette avtor wazıypasın atqarıwı múmkin. Álbette, hújjet joybarı, onıń dáslepki teksti tek bir yamasa bir neshe adamnıń dóretiwshilik miyneti menen jaratılıwı múmkin. Biraq onı kollegial talqılawı processinde tekstke ózgertiw hám qosımshalar kiritiledi, hújjet kóbinese dawıs beriw jolı menen tastıyıqlanadı, nátiyjede onı tayarlawdıń individual ózgesheligi áhmiyetin joǵaltadı hám tekstti tastıyıqlaǵan gruppa avtorına aylanadı.
Hújjetti tayarlaw procesi onı analiz qılıwdı da óz ishine aladı. Redakciya basqıshı baspa procesiniń oraylıq basqıshı bolıp tabıladı. Onıń baslanıwı qol jazbanı qabıllaw, ekinshisi, aqırı – qol jazbanı óndiriske ótkeriw dep esaplaw kerek. Barlıq qol jazbalar esaptan tısqarısız redakciya tárepinen tayarlanıwǵa mútáj. Redaktorlaw hár qıylı qayta kórip shıǵıw túrleri menen baylanıslı hár qıylı wazıypalardı atqaradı: logikalıq, stilistik, leksik, grammatik, sintaktik. Redaktor qol jazba menen isleydi, onıń wazıypalarına tómendegiler kiredi.
• teksttiń tildiń leksikalıq, metodikalıq hám grammatik normalarına muwapıqlıǵın tekseriw;
• tekst degi semantik baylanıslardı analiz qılıw (hám eger kerek bolsa, ózgertiw) qábileti;
• teksti baspanıń málim maqsetleri hám normalarına muwapıq túrde tártipke salıw hám formatlaw qábileti.
Soǵan kóre, biz redaktorlawdıń logikalıq, lingvistik hám baspa hám dizayn mádeniyatı haqqında sóylewimiz múmkin. Tekst boyınsha korrektordıń analitik jumısı hár qanday basqa ob'ektti analiz qılıw menen uqsas hám azı-kóbi óz-ózinen yamasa sanalı túrde ámelge asırılǵan eki operatsiyaǵa tiykarlanadı: tekstti geypara strukturalıq bólimlerge (tekst birliklerine) intellektual túrde ajıratıw; olardı xarakteristikalaytuǵın baylanıslardı úyreniw hám bahalaw.
Bul operatsiyalarǵa tásir etiwshi kriteryalar tekstke hár qıylı jantasıwlar menen belgilenedi. Analiz wazıypalarına qarap bir tekst dúzilisi semantik, grammatik hám metodikalıq birliklerge bólinip, tiyisli baylanısıwlar tárepinen tekseriledi. Redakciya jumısı nátiyjesinde hújjet teksti tolıq formalardı aladı.
Eń zárúrli wazıypanı qol jazbanı texnikalıq qayta islew - analiz qılıw hám qayta baspadan shıǵarıwdan keyin qalǵan qol jazbadaǵı múmkin bolǵan kemshiliklerdi saplastırıwdı kórip shıǵıw kerek. Basıp shıǵarıw plitaların isletetuǵın baspaxanalarda korrektatsiya etiletuǵın tómendegi tásirler túrleri ajıratıp kórsetiledi:
• gruppa - bir-birine baylanısqan sabaqlar ústinleri;
• maket - sızıqtıń kompozitsion tolıq kompleksi;
• juwmaq - bir waqtıniń ózinde bir neshe betlerdi basıp shıǵarıw mashinasında qaǵazǵa basıp shıǵarıw tártibinde jaylastırılǵan baspadan shıǵarıw;
• bos bet - baspadan shıǵarıw processinde alınǵan, baspa plastinka mashinada jıynaqlı ız;
• signal nusqası - tayar basılǵan hújjettiń sınaq nusqası.
Jıynaq dálillerinen alınǵan baspalar tipografik tastıyıq-oqıwshı tárepinen oqıladı; Baspa mashinası qátelerdi tuwrılaydı hám jańa baspanı ámelge asıradı, bul bolsa baspaǵa jiberiledi. Basıp shıǵarıwdıń barlıq túrleri korrektatsiyadan ótkeriledi. Basıp shıǵarıw ushın korrektlardıń jumısshı nusqası qol qoyıladı. Tekstti materiallıq ortalıqqa ornatıw, hújjetti tákirarlaw wazıypaların baspa sanaatı sheshedi.
Búgingi kúnde poligrafiya kárxanalarında hújjetlerdiń ayrıqsha qásiyetleri, material tasıwshılardıń sapası, kerekli mámilesi hám basqalardı esapqa alatuǵın hár qıylı texnologiyalar bar.
Basıp shıǵarıw procesiniń mánisi tómendegishe: redaktorlanǵan tekst teriw arqalı hújjettiń juwmaqlawshı kórinisi beriledi, yaǵnıy tekst, sızılmalar, fotosúwretler, dekorativ elementler hám basqalardı jaylastırıń. Eger ilgeri baspa etiliwi ushın ol uzaq joldı basıp ótiwi kerek bolsa - avtordan baspaxanaǵa, bul jerde tekst teriw mashinası yamasa linotipist tárepinen qolda terilgen bolsa, búgingi kúnde barlıq tekstler kompyuter. Solay etip, nusqa kóshiriw úskeneleri járdeminde kerekli nusqada kóbeytiriletuǵın túp maket qáliplesedi. Baspa ámeliyatında baspa texnologiyanı kóbeytiw ushın baspaxanaǵa jetkizip beriw ushın tolıq tayarlanǵan qol jazbanı túp maket dep atawımız ádet kórinisine kiredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
