1-tema. Filosofiyaniń PÁn hám dúnya ǵ a kóz-qarasqa tiyisli mazmuni

pluraluis
-ko’p tu’rli) - wa’killeri haqıyqıy bolmıstın’ tiykarında 
ko’p tu’rli o’zinshe, biyg’a’rez materiallıq ha’m ideallıq baslamalar bar dep tu’sindiredi. 
Plyaralizmnin’ geybir wa’killeri tiykarınan materiallıq substanciyalardın’ birinshiligin maqullaydı. 
Olarg’a, ma’selen, A’yyemgi Qıtay, A’yyemgi Indiya, A’yyemgi grek materialistleri kiredi. Aqırı 
olar bolmıs ottan, hawadan, jerden ha’m suwdan turadı dep tu’sindiredi. Kerisinshe, basqaları 
ruwxıy, ideallıq substanciyalardın’ birinshiligin maqulladı. Aytayıq Max, Avenariuslerdin’ 

---

tu’sindiriwi boyınsha du’nyanın’ elementleri seziwlerdin’ ha’r tu’rli formaları boladı ha’m predmet 
ideallıq seziwlerdin’ kompleksinen turadı.
Du’nyanın’ tiykarında bir da’rejedegi materiallıq ha’m ruwxıy elementlerdin’ ko’p tu’rliligi 
bar dep tu’sindiretug’ın filosof - plyaralistler ha’m bar.
Materialistlik ko’z-qarasqa muwapıq, bizdi qorshap turg’an du’nya reallıqtın’ eki oblastınan 
turadı. Bul obektiv ha’m subektiv reallıq. Sanadan tısqarı ha’m biyg’a’rez jasag’an na’rse obektiv 
reallıq boladı ha’m «materiya» kategoriyasına ekvivalentlikke iye. Al adam sanası menen ne 
baylanıslı bolsa ha’m adam sanasının’ produktı bolsa ha’m subektiv reallıq sıpatında esaplanadı. 
Obektiv reallıq bolmıstın’ materiallıq formasına, al subektiv reallıq bolmıstın’ ideallıq formasına 
ten’. Materialistlik tu’sindiriwge muwapıq ideallıq reallıq, demek bolmıstın’ ruwxıy forması 
materiallıq bolmıstan g’a’rezli. Solay eken, bul koncepciyag’a muwapıq, du’nyada materialistlik 
bolmıstan basqa hesh na’rse joq. Bolmıstın’ ideallıq forması - materiallıq bolmıstın’ produktı. Bul 
materialistlik realizm. Obektiv reallıq sanadan tısqarı ha’m g’a’rezsiz jasaydı.
Ha’zirgi ilimnin’ tastıyıqlawı boyınsha obektiv reallıq bizge belgili, usı jerde ha’m ha’zir bar 
bolmıstın’ aktual, ha’rekettegi bo’legi. Pu’tkil du’nya tutas berilmeydi. Bolmıstın’ ha’zirgige 
aynalatug’ın bo’legi ha’m bar. Bul potenciallıq haqıyqatlıq, urıqlıq formadag’ı haqıyqatlıq. Ol 
payda bolıp kiyatırg’an yamasa potenciallıq bolmıs boladı. Bolmıstın’ ha’mmege belgili ha’m 
gu’mansız jasap turg’an bo’legi real bolmıs, demek bar bolmıs bolıp anıqlanadı. Sonday-aq 
bolmıstın’ sonday bo’legi bar, onın’ o’mir su’riwi, jasawı mu’mikinlik yamasa mu’mkin du’nyalar 
boladı. Bunday bolmıs virtuallıq (latınsha