1-Tema : Jańa Ózbekstanda erkin hám abadan jasayıq!

12-Tema : Nızamlar nızamı, baxtimiz qomusi.
(Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası qabıl etilgen kunga baǵıshlanadı.)

Konstitutsiya jámiyet turmısında zárúrli orın tutatuǵın quramalı hám serqirra social - siyasiy hám huqıqıy hádiyse bolıp tabıladı.

Konstitutsiya - insan huqıqları hám erkinliklerin huqıqıy kepillikleytuǵın, sonıń menen birge, social basqarıw princpı tiykarların, basqarıw forması hám aymaqlıq mámleket dúzilisi, oraylıq hám jergilikli mámleket hákimiyattı tashkil etiw, olardınig kepilligi hám óz-ara munasábetin, mámleket nishanların belgileytuǵın aktlar jıyındısı tiykarǵı (joqarı ) nızam.
Konstitutsiyaning yuridikalıq ústinligi tómendegilerde kórinetuǵın boladı :
 barcha basqa nızamlardan ústinligi;
 oliy yuridikalıq kúshke egaligi;
 milliy huqıqıy sistemanıń ózegi ekenligi;
 alohida qáwipsizlik mexanizmine egaligi;
 maxsus penen tártipte qabıl etiliwi hám oǵan ózgertiw kirgiziwdiń quramalı procesi ornatılǵanlıǵı.
Huqıqtanıwda jazba hám jazılmaǵan konstitutsiyalar parıq etedi.
Qabıl etińiw rejimine kóre, joqarıdan usınıs etilgen hám shólkemlestiriw jıynalıslarında yamasa referendumlarda qabıl etilgen konstitutsiyalar. Ámel qılıw waqıtına kóre, múddeti sheklengen hám shegaralanbaǵan, yaǵnıy waqıtsha hám turaqlı ámel etiwshi konstitutsiyalar. Ózgertirilish rejimine kóre, “jumsaq” hám “qattı” konstitutsiyalar.
Konstitutsiya ámel etiwi hám oǵan ámel etiliwi menen qádirli bolıp tabıladı. Konstitutsiya talaplarınıń atqarılıwı mámlekette konstituciyalıq basqarıw princpı turaqlılıǵın hám puqaralarda nızamǵa qatań tıńlaǵıshlıq bar ekenligin kórsetedi. Biraq hár qanday jámiyette mápleri, maqsetleri hám xızmetleri konstitutsiyaga qáwip tuwdıratuǵın shaxs hám shólkemler bolıwı múmkin. Bunday qáwip, sonıń menen birge, mámleket keńseleri hám lawazımlı adamlardıń óz wákilliklerin suiste'mol etiwi, húkimet shaxobchalarining óz huqıqları sheńberinden shetke shıǵıwı nátiyjesinde da vujudga keliwi múmkin. Konstitutsiyaning aynıwı sonısı menen qáwipligi, bunda mámleketshilik tiykarlarına ziyan jetedi, insanlardıń konstituciyalıq tártipotga bolǵan isenimi hálsirew tabadı. Eń jamanı, mámlekette boshboshdoqlik hám tınıshsızlıq vujudga keliwi, húkimet daǵdarısı, ǵalabalıq tárzde insan huqıqları kamsitilishi júz bolıwı múmkin.
Dúnyada dáslepki konstitutsiya 1787 - jılı Amerika Qospa Shtatlarında qabıl etilgen.
Tiykarǵı nızamdı jaratıw ushın AQSHda 18 ay waqıt sarplanǵan. 200 jıldan aslamlaw múddet dawamında turaqlı ámel etip kiyatırǵan Konstitusiyasına bólek pát berediler. 21 bólimdi óz ishine alǵan, 7 elementtan ibarat hújjet kirisiwinde Qospa Shtatlar xalqi jáne de jetilisken birlespe dúziwi, ádil sudlovni ornatıwı, ishki turaqlılıqtı kepillik beriwi, qorǵawdı sheriklikte támiyinlew, ulıwma párawanlıqqa kómeklesiw hám de AQSh xalqi hám onıń áwladları ushın azatlıq naǵıymetin bekkemlenip qoyıw maqsetlerinde konstitutsiya qabıl etilgeni bólek aytnadı. Házirgi kunga shekem Konstitutsiyaga kiritilgen 27 ta ózgertiw Rim nomerleri menen belgilenip, onıń tiykarǵı tekstine qosılmagani, bálki qosımsha etilgenin atap ótiw múmkin. Sol orında eki ásir waqıt dawamında Kongressga Konstitutsiyaga ózgerisler kirgiziw maydanınan 1000 den artıq usınıslar bildirilgen bolıp, Kongress penen olardı 40 tasini qabıl etkenine qaramay, 27 tasi Shtatlar tárepinen ratifikatsiya qilngani sebepli kúshke kirgen. AQSH Konstitusiyası da sol gezlerde xalıq suverenitet ideyasın mámleketchilikni tashkil etiwdiń demokratiyalıq tamoillarini huqıqıy tárepten bekkemlegen bolsa -de, arnawlı bir kemshiliklerden holi emesligin tilge alıw múmkin. 1919 - jılǵa shekem hayallardıń saylaw huqıqınan juda etilgeni, qoratanli xalıq qulligiga munasábet bildirilmagani usılar gápinen bolıp tabıladı.
Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası tariyxı. Ózbekstan konstitusiyaviy tariyxı 3 basqıshqa bólinedi.
1. 1917 - jıldan 30 - jılǵa shekem. Bul dáwirde Turkiston ASSRning 2 Konstitusiyası qabıl etilgen, Xorezm XSR Konstitusiyası, Buxara XSR Konstitusiyası hám 1927 - yilgi Ózbekstan SSR Konstitusiyası. 1927 - yilgi konstitutsiya SSSRning 1924 - yilgi konstitutsiyaga tiykarlanadı.
Turkiston ASSRning 1918 - yilgi Konstituciyasiniń tiykarǵı qásiyetleri:
 Proletariat diktaturasini bekkemladi.
 Pútkil húkimet jumısshı -soldat hám dıyxanlar sovetiga tapsırılǵan.
 Mámlekettiń ekonomikalıq tiykarın mámleket múlki tashkil etken.
 Mámlekette siyasiy basshılıqtı 1 ta partiya - bolsheviklar partiyası basqargan.
 Puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin belgilewde klasıy yondashilgan.
 Siyasiy huqıqlardan xalıq juda etilgen.
 Jańa saylaw huqıqı Principi ornatılǵan. Bular hámme ushın emes, teń emes, kóp teksheli, ashıq dawıs penen beriw principleri.
2. 30 - jıllardan 70 - jıllarǵa shekem. Ózbekstan SSRning 1937 hám 1978 - yilgi konstitutsiyalari. 1937 - yilgi konstitutsiyada tómendegiler belgilengen:
 Húkimet miynetkeshler sovetiga ótilgen.
 Sovetlarning atı hám wazıypaları ózgerdi.
 Saylaw principleri ulıwma, teń, tuwrıdan-tuwrı, jasırın saylaw ornatildi.
1978 - yilgi konstitutsiyada:
 Húkimet atı ózgertirildi, xalıq deputatları sovetiga aylantırildi, iskerligi ózgerdi.
 Huqıq hám erkinlikler keńeytirildi.
 Den sawlıqtı saqlaw huqıqı qoyıldı.
3. 70 - jıllardan 1991 - jılǵa shekem. Qayta qurıw dáwirinde konstitutsiya qabıl etilgeni joq. Tek ózgertiwler kirgizildi.
 Prezident lawazımı ámeldegi etildi. (1990 - jıl 24 - mart )
 Xalıq deputatları syezdi payda boldı.
Ózbekstannıń jańa Konstituciyasin jaratıw ideyası 1990 - jıl 20 - iyunda Ǵárezsizlik deklaratsiyasınıń qabıl etiliwi menen tikkeley baylanıslı. Usı deklaratsiyanıń qabıl etilgen. Joqarı Keńestiń 2 - sessiyasında bul hújjet degi zárúrli principler tiykarında mámlekettiń jańa Konstitusiyası islep shıǵilıwı kerek degen juwmaqqa kelindi. Sessiya Prezident I. A. Karimov baslıqlıǵında 64 kisiden ibarat Konstituciyalıq komissiyanı dúziw tuwrısında qarar qabıl etdi.
1991 - jıl 12 - aprelde I. A. Karimov baslıqlıǵında Konstituciyalıq komissiya óziniń birinshi jıynalısına toplandi. Konstitutsiya joybarın jaratıw menen baylanıslı barlıq shólkemlestirilgen hám dóretiwshilik processni muwapıqlashtirib barıw ushın Konstituciyalıq komissiya aǵzaları hám de jetekshi qánigeler hám ilimpazlardan ibarat 32 adamlıq jumısshı gruppa tashkil etildi. Sonıń menen birge, Konstitutsiya joybarınıń qaratnıp atırǵan bólimlerin tayarlaw ushın 6 ta kishi gruppalar tashkil etildi. Kishi gruppalar quramına 50 dana ilimiy xızmetker hám qánige jalb etildi.
1991 - jıl baslarıdayoq kelesi Konstitutsiyaning ideologik túyiri, yaǵnıy konsepsiyası ústinde jumıs penen baslap jiberildi. Nátiyjede 3 ta alternativ konsepsiya jaratıldı.
1. Respublika Pánler Akademiyası Filosofiya hám huqıq institutınıń konsepsiyası ;
2. Siyasatshunoslik hám basqarıw institutınıń konsepsiyası ;
3. Prezident toplamı yuridikalıq bólimi tayarlaǵan konsepsiya.
Joybardıń dáslepki variantı 1991 - jıl oktyabr - noyabrine shekem tayarlab bolındı. Ol kirisiw, 6 bólimge bóliw etilgen 158 elementtan ibarat edi.
1992 - jıl báhárinde joybardıń 149 elementtan ibarat 2 variantı islep shıǵıldı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń joybarı puqta ishlovlardan keyin Konstituciyalıq komissiya sheshimi menen 1992 - jıl 26 - sentyabrde putkil xalıq talqılawı ushın baspasózde daǵaza etildi.
1992 - jıl 21 - noyabrde talqılawdı dawam ettiriw ushın taǵı ekinshi márte baspasózde daǵaza etildi. Sonday etip, huqıqıy pretsendent júz berdi - putkil xalıq talqılawı eki basqıshda ámelge asırıldı. Bul hal talqılaw qatnasıwshıların siyasiy tárepten aktivlestiriwshi qúdiretli dúmpish boldı. Onıń maqseti puqaralarǵa olardıń talqılaw daǵı pidayılıq jemisi hám nátiyjelerin anıq kórsetiwden ibarat edi.