1-Tema : Jańa Ózbekstanda erkin hám abadan jasayıq!

1-Tema : Jańa Ózbekstanda erkin hám abadan jasayıq!
(Ózbekstan Respublikası ǵárezsizliginiń 30 jıllıǵına baǵıshlanadı.)
XX - ásirdiń 90 - jıllarına kelip ózbek xalqiniń ázeliy ármanı ámelge shıqtı. Ózbek xalqi mámleket Ǵárezsizligin qolǵa kirgizdi. Ǵárezsizlik ne?
Ǵárezsizlik - 1. Qısıwdan, qadaǵalawdan holi bolıw, erkinlik. 2. Ekonomikalıq, siyasiy, ruwxıy baǵınıqlı bolmaw. Ózbek tilinde ǵárezsizlik termini ádetde ǵárezsizlik (arabsha ǵárezsizlik - kóteriliw, qaddini retlew, ósiw, joqarı mavqiyga erisiw) sózi menen jaqın mániste qollanıladı hám úzliksizlikti ańlatıwshı tereń, keń qamtılǵan processni hákis penen ettiredi. Ǵárezsizlik “ixtiyori ózinde bolǵan baǵınıqlı emeslik, ǵárezli emeslik, ózgediń járdemisiz hám jetekshiligisiz óz máselelerin hal ete alatuǵın, ózinshe erkin pikir júrgizip, kún keshira alatuǵın” mánislerin ańlatadı.
Mámleketimiz 1990 - jıl 20 - iyunda Ózbekstan Joqarı Sovetiniń II - sessiyasında “Ǵárezsizlik Deklaratsiyasi” qabıl etken. Ol jaǵdayda ózbek xalqi mámleketliligin tariyxı, tájiriybesi, hár bir millettiń óz táǵdirin ózi belgilew huqıqı tiykarında respublikamizning mámleket ǵárezsizligi daǵaza etildi. Joqarı Keńestiń 1991 - jıl 31 - avgustda náwbetten tısqarı vI - sessiyasında “Ózbekstan Respublikasınıń mámleket ǵárezsizligi tuwrısında Bayanat” berildi.
1 - sentyabr Ózbekston Respublikası “Ǵárezsizlik kúni” dep belgilendi. Ǵárezsizlik ańsat qolǵa kirgizildime? Ańsat dep bolmaydı. Áyyemgi dúnyada hám orta asirdegi shabıwılshılarǵa qarsı shıqqan To'maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Mahmud Tarobiy, Jaloliddin Máńgiberdi, Temur Maliklar sıyaqlı Rossiya istibdodiga qarsı xalqımızdıń o'g'lonlari Dukchi Eshon, Namaz Primqulov, kishi hám úlken Ergash, Madaminbek, Shermuhammadbek hám basqa kóplegen jerleslerimiz qurallı qarsılıq kórsetken bolsa, Mahmudxo'ja Salamatiy, Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo'jayev, Abdulla Avloniy, Jaqtılandırǵan Quran oqıwshı Abdurashidxonov, Hamza Hakimzoda, Ishoqxon Ibrat, Sadriddin Ayniy, Abdulqo bolıp tabıladı Shakuriy sıyaqlı jurt aldıńǵı peshvolarini watanımız ozodligi jolında etken úlken umtılıw-háreketleri, millet perzentleri tálimi, tárbiyasın isloh qılıw, jaqsılaw, onı joqarı zaman talapları dárejesine kóteriw boyınsha zahmatlari taqsinga ılayıq bolıp tabıladı.
Úlke jadidlarining jetekshisi Mahmudxo'ja Salamatiyning “aqsha olunur, berilmas” uranı úlke xalıqların azatlıq ushın anıq gúreske shaqırıq etar edi. Ásirese, 1917 - jıl Rossiyada fevral hám oktyabr revolyuciyaınan keyin, Turkistonda ǵárezsizlik ushın háreket hám shaqiriqler háwij aldı. 1917 - jıl “Najot” gazetasining 26 - mart sanında Jaqtılandırǵan Qarınıń : “Azatlıq berilmas, olunur. Hesh zat ila alıp bolmaydı, Qan hám jábirleniwshi ilagina alıp bo'lur” degen shaqırıqı jadidlar watan ozodligi jolında saldamlı gúreske bel baylanıstırǵanlıgınan dárek beredi. Olardıń ármanı tek ǵana XX - ásirdiń 90 - jıllarına kelip ámelge shıǵarıldı.
Qolǵa kiritilgen ǵárezsizlikti ardoqlashimiz, kóz qorachig'iday saqlap - álpeshlewimiz talap etiledi. Bul maqsetti xalqımızdıń ardaqlı shayırı Muhammad Yusuf óziniń “Xalıq bol, elim” qosıqında kórkem tárepten shıraylı hám tásirli ańlatpalaǵan :
Áyyemgi yurtga qaytsin áyyemgi sortolarim,
Qum basıp qurimasin dáryalarım.
Alpomishga háyyiw aytqan momolarim,
Ruhini shadlı etay desang - xalıq bol elim.
Dúnyaǵa qara, qaddi sendek kim bar taǵı,
Hawazası da dardi sendek kim bar taǵı
Xalıq bolıwǵa haddi sendek kim bar taǵı
Ótkendegin yad etay desang - xalıq bol elim.
Sen tebratgan beshigini sahıpqıran,
Seniń balań juldızlarǵa qoydı nárwan.
Bir kishmishni qirqqa bolǵan bir tanu - jan
Kúnleringga qaytay desang - xalıq bol elim.
Dárya bolıp burqıpgin endi zavqi ullı,
Bayramıngda sevinch kóz jasingga qulluq,
Jurtım degen batır el basshısıngga qulluq,
Oǵan qanat bo'lay desang - xalıq bol elim.
Bo'lar elning balaları bir - birin der,
Bolmaydı elning balaları bir-birin jer.
Bir bol endi, qadri bálent qaddingni ker,
Xalıq bol elim, xalıq bol, elim, xalıq bol, elim.
Ózbekstan ǵárezsizlikti qolǵa kiritgach, óz keleshegin, sociallıq-ekonomikalıq, ruwxıy -bilimlendiriw siyasatın milliy máplerine uyqas penen ǵárezsiz hal qılıw, jańalaw wazıypaları turadı. Ótiw dáwirindegi qıyınshılıqlarǵa turaqlılıq menen taqat - taqat qılıw hár bir puqaranıń watan aldında juwapkerligin talap etdi. El basshısımız Islam Karimov: ”Párawan turmısqa erisiwdiń da álbette óz tas-torozusi bar. Basqasha aytqanda, adamzat bir zatqa jetiw ushın málim waqıt huzur-halovatdan waz keshiwine da tuwrı keledi” dep puqaralardı keleshekke jaqsı úmit menen qarawǵa odaǵan edi.
Islam Karimov on ekinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikası Joqarı Sovetiniń náwbetten tısqarı toǵızınshı sessiyasında (1992 - jıl 4 - yanvar ) sóylegen programmalıq sóylewinde hám de 1992 - jıl avgust ayında baspa etilgen “Ózbekstannıń óz ǵárezsizlik hám rawajlanıw jolı” shıǵarmasında Ózbekstannıń rawajlanıw jolin hár tárepleme puqta tiykarlab berdi. Bul shıǵarmada xalqchil, ádalatlı jámiyet qurıw bas penen maqset etip qoyıldı. Mámleketimiz ishki hám sırtqı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları áne sol bas penen maqsetten kelip shıqqan halda belgilendi.
Keleshegi ullı mámleketti párawan turmıstı ámelge asırıwda jámiettiiń barlıq tarawların jańalaw talap etilar edi. Ózbekstan Respublikası mámleket hákimiyattiń sisteması hákimiyattıń nızam shıǵarıwshı, atqarıw etiwshi hám sud hákimiyatqa bolıninshi Principine tiykarlanadı. (Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń 11 - statyası )
Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı parlamentimiz Joqarı Jıynalıs ámelge asıradı. 1993 - jıl 28 - dekabrde bolıp ótken Respublika Joqarı Sovetiniń XIv - sessiyasında “Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısına saylawlar tuwrısında” 1994 - jıl 22 - sentyabrde bolıp ótken XvI - sessiyada “Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı tuwrısında“ nızamlar qabıl etildi hám de áne sol nızamlar tiykarında ǵárezsiz Ózbekstannıń parlamenti iskerligi jolǵa qoyıldı.
1995 - jıl 23 - 24 - fevral kúnleri jańa saylaǵanı Birinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń birinshi sessiyasi bolıp ótti. Prezident Islam Karimov 2000 - jıl 25 - may kúni ekinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı ekinshi sessiyasında eki palatali parlament dúziw ideyasın ilgeri surdi.
2001 - jıl 6 - 7 - dekabr kúnleri bolıp ótken ekinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń jetinshi sessiyasında eki palatali parlament dúziw máselesi talqılaw etildi hám parlamentti eki palatali etip tuzush zárúr, degen juwmaqqa kelindi. Bul másele maydanınan 2002 - jıl 27 - yanvarda putkil xalıq xaliqliq ótkerildi. Referendumda qatnasıw etken puqaralardıń 93, 65 procenti eki palatali parlamentti yoqlab dawıs penen beriwgen. Bunnan keyin da Ózbekstan Respublikası joqarı wákillik organı - parlamenttiń atı Joqarı Jıynalıs dep atalıwı saqlap qolindi. Joqarı palata - Senat, tómen palata - Nızamshılıq palatası dep atalıwı bildirildi. Tómen palataga saylaw okruglari boyınsha kóppartiyalılıq tiykarında 150 ta deputat saylanadı. Senat 100 senatordan ibarat boladı.
Ózbekstanda ijroya húkimet wazıypasın ministrler Mákemesi ámelge asıradı. ministrler Mákemesi iskerligine bas penen ministr basshılıq etiwi belgilendi. Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń jańa tahrirdagi 98 - statyasına tiykarınan : “Ózbekstan Respublikası bas penen ministri kandidati Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasına saylawlarda eń kóp deputatlıq ornın alǵan siyasiy partiya yamasa teń muǵdardaǵı deputatlıq orınlarındı qolǵa kirgizgen bir neshe siyasiy partiyalar tárepinen usınıs etiledi.