1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

86 
foydalanilanish mumkin. Biz shulardan biri kriosaqlash usuli ustida qisqacha 
to‗xtalib o‗tmoqchimiz. 
Kriosaqlash. 
Kriosaqlash (kriokonservatsiya) usuli – nisbatan quyi haro-
ratda muzlatishga asoslanadi. Odatda bu usulda - 196
o
C haroratda suyuq azot-
dan foydalaniladi. Quyi haroratda kriosaqlash jarayonining samaradorligi quyi-
dagi bir qator omillarga ya‘ni:
- hujayralar turi va tipiga,
- hujayra suspenziyasining konsentratsiyasiga ,
- konservatsiya jarayonida ozuqa muhiti tarkibiga,
- krioprotektor moddaning turi va konsentratsiyasiga,
- qizdirish va sovitish rejimiga,
- qizdirish jarayonidan so‗ngra hujayraning reabilitatsiya jarayoni
usullariga bog‗liq hisolanadi.
Hujayralarni muzlatishda ularning morfofiziologik holatiga katta e‘tibor 
qaratiladi: ya‘ni bunda o‗sishning statsionar bosqichidagi hujayralar eksponen-
sial bosqichdagi hujayralarga nisbatan sovitish ta‘siriga kam chidamli bo‗ladi. 
Muzlatish uchun hujayralar o‗sishning eksponensial egri chizig‗i o‗rta qismiga 
to‗g‗ri keluvchi sohadan tanlanadi. 
Hujayralarni muzlatishda suspenziyaning zichlik o‗lchamlarini hisobga 
olish ham ta‘sir ko‗rsatadi. Bunda optimal natija hujayralar suspenziyasida 
zichlik 1 ml hajmda 1х10
5
-5х10
6
hujayra bo‗lgan holatda amalga oshadi. 
Ushbu zichlik qiymatida muzlatish amalga oshirilganda sovitishda hujayralar 
o‗z hayotchanligini to‗liq saqlab qoladi.
O‗simlik hujayralarini uzoq vaqt saqlash maqsadida maxsus ozuqa 
muhitiga ekishdan ham keng foydalaniladi. Bunda ozuqa muhitiga quyidagi 
moddalar qo‗shiladi. Masalan:
- vakuolalar hajmini kamaytirish maqsadida 2-6 % li mannit yoki sorbit;
- suv molekulalari bilan hujayralarning bog‗lanishini oshirish maqsadida 
1 mol yoki 11,5 % li konsentratsiyada prolin, aminokislotalar, asparagin, γ - 
aminomoy kislota;
- sitoplazmatik membrana singdiruvchanligini oshirish maqsadida 48 soat 
davomida 2,5 – 10 % li dimetilsulfoksid (DMSO);
- shuningdek, ba‘zan sovitish jarayonida kuz tabiatini modellashtirish 
uchun mayin shabada hosil qilinadi.
Bunda hujayralar muzlatish jarayoni +8-+10
o
C haroratda bir necha kun 
davomida, +2-+5
o
C haroratda 1-6 hafta va sekin asta harorat 0
o
C gacha tushiri-
ladi. Muzlatish 0
o
C dan -40
o
C haroratgacha olib boriladi. Shunday tarzda sekin 
muzlatish jarayonida hujayralar tarkibidagi suv kamayib, yoki suvdan holi 
bo‘lib, -40
o
C da hujayralar batamom suvsizlanadi. Shundan so‗ng tayyor 

---

87 
bo‗lgan materialni suyuq azotga solish imkoni tug‗iladi. Mana shu usuldan 
foydalanib hujayra va to‗qimalarni, zigota va samatik hujayralarni, protoplast-
larni, merimtemalarni, paya uchlarini muzlatib uzoq muddatlarda kriosaqlash 
mumkin. Bundan tashqari kriokonservatsiya qilish jarayonida quyidagi kriop-
ro-tektor (kiyoviy) moddalardan ham foydalaniladi