1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

саноат ва 
фуқаролик объектлари.
Саноат объектлари 
ишлаб чиқариш корхоналари, транспорт объектлари ва алоқа 
объектларига бўлинади. Ишлаб чиқариш корхонаси – бу саноат махсулоти ишлаб 
чиқаришга ихтисослашган бино, иншоот ёки объектлар мажмуасидир. Ишлаб чиқариш 
корхонасининг ўзига хос хусусияти шундаки, уларда жамиятнинг маълум эҳтиёжини 
қондиришга мўлжалланган янги товар махсулоти яратилади. Бундай товарларни ишлаб 
чиқариш учун қиймати бино ва иншоотларнинг қийматидан ҳам юқори бўлиши мумкин 
бўлган технологик ускуналар зарур. 

---

Корхона 
алоҳида бинодан (цехлар, корпуслар), мухандислик иншоотларидан ва 
транспорт коммуникацияларидан ташкил топган бўлиши мумкин. Алоҳида цехлар жуда 
камдан-кам олди-сотти объекти бўлиши мумкин, кўпгина ҳолларда корхона яхлит савдо 
объекти бўлиб, унинг қиймати мавжуд ишлаб чиқариш жиҳозлари қийматини ҳамда 
корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятидан оладиган даромади (зарари)ни қўшиб 
ҳисобланади.
Корхоналар одатда саноат тармоқларидан келиб чиқиб таснифланади, бунда ҳар бир 
саноат тармоғи корхоналари биноларининг ўзига хос лойиҳа ечими, ҳажми ва тузилиши 
билан характерланади. Тармоқ тасарруфи ва ишлаб чиқарадиган махсулот туридан 
келиб чиқан ҳолда бинолар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 
а) Саноат бинолари ва мажмуалари; 
б) Фуқаролик бинолари (турар жой ва жамоат бинолари). 
Саноат бинолари ва мажмуалари (7.1-расм.) қуйидаги гуруҳлардан ташкил топади:
7.1-расм. Саноат бинолари ва мажмуалари 

Металлургия саноати корхоналари бинолари – рангли ва қора металл ҳамда 
улардан ярим тайёр материаллар ишлаб чиқаради; 

Машиносозлик корхоналари бинолари – бу дастгоҳсозлик (бошқа корхоналар 
учун ишлаб чиқариш ускуналари ишлаб чиқаради), автомобилсозлик, қишлоқ хўжалик 

---

машиналари ишлаб чиқариш, йўл-қурилиш машиналари ва авиасозлик ва кемасозлик 
корхоналари; 

Энергетика мажмуаси биноари - бу барча турдаги электростанциялар (ТЭС, ГЭС, 
АЭС), шунингдек тақсимлаш подстанциялари. 

Тоғ-кон саноти корхоналари бино ва иншоотлари – шахталар, конлар, нефть ва 
газ мажмуалари; 

Кимё саноати корхоналари бино ва иншоотлари – нефть, газ ва бошқа фойдали 
қазилмалар қазиб чиқариш ва қайта ишлаш, шунингдек, пластмасса, синтетик толалар, 
ювиш ва тозалик воситалари каби турли махсулотлар ишлаб чиқариш корхоналари; 

Енгил саноат корхоналари бино ва иншоотлари – бу текстил ва тикув, пойафзал 
фабрикалари, шунингдек, турли хил халқ истеъмоли моллари ишлаб чиқариш
корхоналари; 

Маиший техника ва электроника махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналари; 

Қишлоқ хўжалик махсулотлари ишалаб чиқариш, сақлаш ва дастлабки қайта 
ишловчи қишлоқ хўжалиги корхоналари;

Озиқ-овқат саноати корхоналари – бу қишлоқ хўжалиги махсулотларини 
иккиламчи қайта ишловчи ва якуний истеъмол махсулотлари ишлаб чиқариш 
корхоналари; 

Кичик бизнес корхоналари бинолари – булар асосан мураккаб бўлмаган 
товарларни кичик партияларда ёки буюртма бўйича тайёрлашга ихтисослашган бўлади. 
Ҳар бир тармоқ корхоналарининг бино ва иншоотлари ишлаб чиқарадиган махсулот 
туридан ҳамда ўрнатиладиган ускуналар турларидан келиб чиқиб ўзига хос хусусиятга, 
ҳажмий-режавий ечимга ва конструктив тузилишга эга бўлади. Биринчи бешта гуруҳга 
кирувчи тармоқлар корхоналари бинолари ҳажми жиҳатидан энг йирик, мураккаб ва 
қиммат турувчи ускуналар жойлаштиришга мулжалланган бўлади. Аксинча, 6-10 
груҳда, бинолар одатда бирмунча содда ва уларнинг ускуналари одатий биноларда 
жойлаштирилиши мумкин.