1-Мавзу. Фалсафа фанининг предмети, мазмуни ва жамиятдаги роли Режа: Фалсафа шаклланишининг асосий босқичлари. Дунёқарашнинг тарихий шакллари

Монизм(юнонча –монос, яъни якка маъносини англатади)-оламнинг асоси яккаю 
ягона сабабга, битта асосга эга, деб таълим берадиган фалсафий таълимотдир. 
Дуализм(лотин тилида дуа, яъни икки деган маънони ифодалайди) – оламнинг асосида 
иккита асос, яъни модда ва материя билан бирга руҳ ва ғоя, яъни идея ётади, деб 
ҳисобловчи қарашлар.
Плюрализм(лотин тилида плюрал, яъни кўплик деган маънони англатади)- оламнинг 
асосида кўп нарса ва идеялар ётади, деб эътироф этадиган таълимот. 
Материализм - оламнинг асосида материя, яъни моддий нарсалар ётишини эътироф 
этадиган, моддийликни устувор, деб биладиган таълимот. 
Идеализм-оламнинг асосида руҳ ёки ғоялар(идеялар) ётади, дунё воқелиги ва 
ривожида идеяларни устувор, деб таълим берадиган фалсафий таълимот. 
Фалсафада дунёни англаш, унинг умумий қонуниятларини билиш билан боғлиқ 
масалалар ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу масалалар билан фалсафанинг 
гносеология(гносис- билиш, логос –таълимот) деган соҳаси шуғулланади. Дунёни билиш 
мумкин деб ҳисоблайдиган файласуфлар-гностиклар; оламни билиш мумкин эмас, 
билимларимиз тўлиқ ва аниқ ҳақиқат даражасига кўтарила олмайди, деб 
ҳисоблайдиганлар эса, - агностиклар (агностицизм) (юнонча –билиб бўлмайди деган 
маънони англатади) деб юритилади. Д.Юм (1711-1776 йиллар) ҳамда И.Кант(1724-1804 
йиллар) бу йўналишнинг таниқли вакилларидир. 

---

Фалсафанинг умумбашарий фан эканлиги унинг баҳс мавзулари ва асосий 
муаммоларини белгилаб беради. Шу маънода одам ва олам, уларнинг ибтидоси ва 
интиҳоси, ҳаёти ва ўзаро муносабатлари, инсон тафаккури, табиат ва жамият 
тараққиётининг умумий қонуниятлари фалсаф учун азалий муаммолардир. Шу билан 
бирга, муайян даврда туғиладиган ва ҳал этиладиган ўткинчи муаммолар ҳам бўлади. 
Улар абадий муаммолар даражасига кўтарилмаса-да, ўз даврининг талаб ва 
эҳтиёжларидан келиб чиққани учун муҳим аҳамият касб этади.
Фалсафа фанининг дунёқарашни шакллантириш борасидаги вазифаси 
қуйидагиларда намоён бўлади: 
 биринчидан, инсон қарашларининг шаклланиш имкониятлари, усул ва 
воситаларини, уларнинг кундалик онг даражасидан назарий ғоялар даражасига 
кўтарилиш жараёнини, мифологик дунёқарашдан фарқларини аниқлаш; 
 иккинчидан, 
миллий 
дунёқарашни 
шакллантиришдаги 
турли 
фан 
йўналишларининг муайян вазифаларини, уларнинг бир-бири билан ғоявий 
ҳамкорлик қилиш ва уйғунлашув тамойилини кўрсатиш; 
 учинчидан, илмий дунёқарашнинг миллий ва умуминсоний манфаатларга мос 
келишини аниқлаш;