1-мавзу : Илмий тадкикот методлари Режа: Кириш Умумий илмий –тадкикот методлари

Пастулат ва аксиомалар
илмий билимнинг бошланғич ҳолати ёки
шакли бўлиб таълим ёки назариянинг асосини ташкил қилади. Илмий
билимнинг умулаштиришнинг ва бир тизимга солишнинг олий шаклига
таъриф деб айтилади. 
Таъриф 
мавжуд объектлар, жараёнлар, ҳодисаларни умулаштирилган
ҳолда идроклашган ва янгиларини олдиндан айтиб берувчи
тадқиқотларнинг илмий тамойилларини, қонунларини ва усулларини
ифодалайди. Илмий билим таркибида илмий қонунлар муҳим аҳамиятга
эга. 
Илмий қонунлар
деб табиат, жамият ва тафаккурдаги энг аҳамиятли
барқарор, такрорланувчи ички боғланишларга айтилади. Улар тушунчалар,
категориялар жумласига киради.агарда илмий натижа етарли даражада
далилларга эга бўлмаса, унда фаразга мурожаат қилади. 
Фараз (гипотеза)
деб тажрибада текширишни талаб қилувчи ва
назарий жиҳатдан ишончли бўлиши учун асоланиши керак бўлган илмий
тахминга айтилади. Биринчи навбатда постулат, аксиома яратилади. 
Фан тушунчаси яна илмий тадқиқот йўналишларини
ҳам
белгилаб, беради ва бу соҳада шартли равишда икки турга бўлинади: 
1. Табиий, илмий фанлар – улар инсон фаолиятининг маҳсули
бўлмаган объектларни, жараёнларни ва ҳрдисаларни ўрганади. 
2. Гуманитар фанлар – улар аксинча инсон фаолиятининг маҳсули
бўлган объектлар, жараёнлар ва ҳодисаларни ўрганиш билан шуғулланади. 
Хар қандай билим ҳам илмий бўлавермайди. Илмий билимлар
ҳодисаларнинг ўзаро боғланиш ва содир бўлиш қонунларини очиб беради
ва улар асосида келгуси ҳодисаларни башорат қилади. Илмий билимнинг
тўғрилиги ёки ҳаққонийлиги мутлоқ текшириш йўли билан кафолат
қилинади. Фаннинг асосий мақсади холис дунёни билиш ва унда жамият
учун фойда олиш мақсадида таъсир кўрсатишдир.
Илмий назария деб
, назарий билимларнинг ташкил қилишнинг энг
юқори шаклига айтилади. У маълум бир соҳадаги ғоя ва гипотезаларни
ягона бир тизимга бирлаштиради. 
Назариянинг ҳаққонийлик мезони бўлиб, амалиёт ҳисобланади. Илмий
назариялар асосида келгусида содир бўладиган ҳодисаларни олдиндан кўра
билиш имконияти туғилади.
Ихтиёрий фаннинг асоси методологиядир. 
Методология 
термини орқали 
фаолиятнинг методлари, структураси, мантиқий шаклланиши ва воситаларини 
ўрганиш таъминоти тушунилади. Махсус-илмий ва фалсафий методологиялар 
мавжуд бўлиб, махсус – илмий ва фалсафий метологиялар мавжуд бўлиб, 
махсус –илмий методология ўз навбатида бир неча поғонага бўлинади: умум 

---

илмий методологияга, махсус фанлар методологияси, тадқиқотлар 
методикаси. 
Кимки методологияни яхши билса, ўзининг илмий соҳаси магистрлик
мавзуси бўйича илмий тадқиқотларни самарали бажариш методларини
тўғри танлайди, олинган натижалар асосида илмий назариялар яратади. 
Тадқиқодларни маълум бир кетма –кетликда ва юқори самарада бажариш 
учун қўлланиладиган методларнинг тизими