1-ma’ruza kirish. Metrologiya asoslari. Reja

O‘lchovlardan bloklarni ishqalab yopishtirib yoki ushlagichlar bilan mahkamlab yig‘ish mumkin.(rasm).


Universal o‘lchash vositalari.


O‘lchash vositalari klassifikatsiyasi.
Mashinasozlikda ishlatilayotgan o‘lchash vositalarini ishchi vazifasi bo‘yicha universal va mahsus turlarga bo‘lish mumkin. Mahsus vositalar muayyan turdagi detallarni bir yoki bir nechta parametrini tekshirish uchun mo‘ljallanadi. Detalni bir o‘rnatishda tekshiriladigan parametrlar soni bo‘yicha o‘lchash vositalari bir o‘lchamli va ko‘p o‘lchamli bo‘ladi. Mexanizatsiyalash darajasi bo‘yicha o‘lchash vositalari dastaki, mexanizatsiyalashgan, yarimavtomatik va avtomatik bo‘lishi mumkin.
Universal o‘lchash asboblar.
Bu asboblar qatoriga tashqi va ichki o‘lchamlarga mo‘ljallangan shtangensirkullar, teshiklar va ariqchalar chuqurligini o‘lchash uchun shtangen o‘lchagichlar, shtangenreysmuslar hamda mikrometrik asboblar kiradi.

SHtangenasboblarda o‘lchamni o‘qib olish qurilmasi sifatida lineyka (chizg‘ich) ko‘rinishidagi asosiy shkala va u bo‘ylab xarakatlanuvchi nonius shkalasi ishlatiladi. Nonius asosiy shkala bo‘linmlarinining kasrli kismlarini o‘qib olish uchun ishlatiladi. Noniuslar 0,1 yoki 0,05 mm o‘linmalar qiymati bilan tayyorlanadi.

Quyidagi nonius bo‘yicha xisobkash holatlari keltirilgan.
0 5 10 15 0 5 10 15 0 5 10 15

7 mm 7.7 mm

0 5 10 15 0 5 10 0 5 10

a/-noniusning 10 bo‘linmasi asosiy shkalaning 9-bo‘linmasi bilan ustma-ust tushgan.
b/-xisob 7-mm ga teng.
v/-xisob 7.7mm ga teng
Mikrometrik asboblar mikrometrik vintning aylanish xarakatini ilgarlanma xarakatga o‘zgartiruvchi vintli juftlikda asoslangan. Bu asboblarning bo‘linma qiymati 0,01 mm. Bular quyidagicha ko‘rinishlarda ishlab chiqiladi: tashqi o‘lchashlar uchun silik mikrometrlar; teshik o‘lchagichlar; chukuro‘lchagichlar; maxsus mikrometrlar - listlar, quvirlar, tishlar,rezbalar uchun va b.



Mikrometrni o‘lchash kuchi 3-7 n. O‘lchamni o‘qish qurilmasi bo‘ylama va doiraviy shkalalaridan tashkil topadi. Bo‘ylama shkalada millimetrlar, bo‘linmalar soni n=50 bo‘lgan doira shkalasidan millimetrni kasrli bo‘laklari o‘qib olinadi. Rakamli ko‘rsatkich bilan jihozlangan mikrometrlar ham mavjud. O‘lchash chegaralari 0-25 mmga teng mikrometrlarning o‘lchash xatoligi ± 3 mkm, 400-500 mmga teng mikrometrniki ± 10 mkm.