1-ma’ruza kirish. Metrologiya asoslari. Reja

Mexanikaviy o‘lchash priborlari.
Bular qatoriga tishli uzatmali priborlar - soatsimon indikatorlar kiradi.(rasm).

Bu priborlarda tishli reyka ko‘rinishida ishlangan o‘lchash sterjeni xarakati tishli g‘ildiraklar orkali kuchaytirilib ko‘rsatish strelkasining aylanishiga olib keladi.

Optik mexanik priborlar

Optik mexanik priborlar o‘lchanayotgan ob’ektlar tasvirini kattalashtirish, o‘lchash va o‘lchamni o‘qib olish aniqliklarini oshirish imkoniyatini beradi. Texnikaviy o‘lchashlarda ishlatiladigan optik-mexanik priborlarni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: richagli-optik priborlar, proeksiyalash priborlari, o‘lchash mashinalari va o‘lchash mikroskoplari.

Richagli-optik priborlar misoli sifatida optimetrni qurishimiz mumkin. Optimetrlarda o‘lchash va o‘lchamni o‘qib olish aniqliklarini oshirishga mexanik uzatish mexanizmlarini optik avtokollimatsiya qurilmasi bilan birlashtirishhisobiga erishiladi. Bu priborlar tashqi o‘lchamlarga mo‘ljallangan vertikal va tashqi va ichki o‘lchashlarga mo‘ljallangan gorizontal turlarga bo‘linadi.

Avtokollimatsiya prinsipi asosiga ob’ektivni o‘z fokusida joylashgan yorug‘lik manbaidan chiqkan eyilgan nurlar dastasini parallel nurlar dastasiga aylantirib yassi ko‘zgudan kaytgandan keyin nurlar dastasini shu fokusni o‘zida yig‘ish xususiyati qo‘yilgan.(rasm).

Agar ko‘zgu tekisligi α burchagi ostida o‘rnatilgan bo‘lsa kaytgan nurlar chiqish punkti O dan t masofada joylashgan O¹ nuqtasida to‘planadi. SHu prinsip optimetrlarda ishlatiladi. (rasm).

YOrug‘lik nuri 1 manbadan 2 yoritish ko‘zgusi bilan 3 prizma orkali ob’ektiv 5 bilan 6 okulyarlar umumiy fokal tekisligida joylashgan 4 shkalaga yunaltiriladi. SHkaladan o‘tgan nur 7 prizmaga tushib 90 gradusga buriladi, 5 ob’ektivdan o‘tib 8 ko‘zguga tushadi. O‘lchash sterjeni 9 xarakati ko‘zguni α burchakka buraydi, nur esa ko‘zgudan 2α burchagida qaytadi. Okulyar 6 ga tushgan nur boshqa yo‘l bilan qaytib borishi natijasida undagi shkala tasviri qo‘zg‘almas indeksga nisbatan t masofaga siljiydi. (rasm).