1 author: Murodjon Isagaliev Fergana State University, Uzbekistan, Fergana 23

Birinchi - tuproqni tabiiy xossalarini, morfologik, genetik, kimyoviy, fizikaviy va boshqalarni dalada, laboratoriyada o‘rganish davri.

Ikkinchi - qishloq xo‘jalik va statistik ma’lumotlarni to‘plash, tanlash, qayta ishlash davri.

Bu har ikki davrdagi ko‘rsatkichlar orasida uzviy bog‘lanishlar bo‘lib, hatto birinchi davrdagi ko‘rsatkichlar ikkinchi davr ishlari uchun mezon bo‘ladi - deb yozgan edi Dokuchayev. Yerlarni bonitirovkalashni Dokuchayev-Sibirtsev usulida eng avvalo tuproqlar tipi aniqlanadi va tasniflanadi, keyin esa morfo-genetik belgilari, kimyoviy, fizikaviy xossalarini o‘rganishga kirishiladi.

Har bir tuproq tipi uchun to‘la kimyoviy analiz, mexanik analiz, nam sig‘imi, suv o‘tkazuvchanlik, kapillyarlik, bug‘lanish, issiqlik o‘tkazuvchanlik va xokazolar aniqlanadi.

Dala va kameral ishlar natijasida Dokuchayev gumus miqdori va tuproq qatlami qalinligi bo‘yicha geologik diagrammalarni tuzdi.

Mendeleyev ma’lumotlariga tayanib, ya’ni oziqa elementlari miqdori va boshqa kimyoviy xossalarini e’tiborga olgan holda Dokuchayev kimyoviy diagrammalar tuzdi va geologik hamda kimyoviy diagrammalardan o‘rtacha chiqarib uni tasvirladi.

Yuqoridagi diagrammalar kabi tuproqni fizik xossalari uchun ham maxsus rasm ishlandi. Bu diagrammalarni, ya’ni geologik, kimyoviy va fizikaviylarni birlashtirib Dokuchayev yagona diagramma tuzdi va shu asosda tuproqlarni baholadi. Ana shu tabiiy-tarixiy usul bilan 100 balli shkala asosida Dokuchayev Nijniy Novgorod tuproqlarni baholadi. Shu bois ba’zan bu usulga Nijniy Novgorod usuli ham deyiladi. Tabiiy, albatta hozirgi kunda Dokuchayev-Sibirtsev tomonidan ishlangan tuproq bonitirovkasi usuli bizni qoniqtirmaydi, lekin asos rolini o‘ynay

oladi.