1 «Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

Muammoni yechimini topish uchun tavsiyalar: 1.Mazkur ma’ruzani 15.2- mavzusini o‘rganib chiqib, amaliy masalalar bilan tanishish orqali muammo yechimini topasiz. 2. Salimov Z. “Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va qurilmalari.” Toshkent. O‘zbekiston, 1- tom, 1994y.

Issiqlik o‘tkazuvchanlikning mexanizmi jismlarning agregat xolatiga bog‘liq bo‘ladi. Suyuqliklar va kattiq jismlar – dielektriklarda issiqlik o‘tkazuvchanlik yonma-yon joylashgan zarrachalar atom va molekulalarning issiqlik xarakati ta’sirida energiya almashinishiga asoslangan. Metallarda issiqlikning almashinishi asosan erkin elektronlarning molekula va atomlarning o‘zaro to‘qnashuvi va ularning diffuziyasi ta’sirida yuz beradi.

Xarorat maydoni va gradiyenti. Jismning xamma nuqtalaridagi xarorat qiymatlarining yig‘indisi xarorat maydonini tashkil etadi. Xarorat maydoni turg‘un va noturg‘un bo‘lishi mumkin. Agar xar bir nuqtadagi xarorat vaqt davomida o‘zgarmasa, bunday xarorat maydoni turg‘un bo‘ladi. Mabodo xarorat vaqt o‘tishi bilan o‘zgarsa, unday maydon noturg‘un xarorat maydoni deb yuritiladi.
Xarorat maydoni umumiy xolatda quyidagi funksional bog‘liqlik bilan ifodalanadi:
t = f (x, y, z, ) (1)

bu yerda: t – tekshirilayotgan nuqtadagi xarorat;

x, y, z -tekshirilayotgan nuqtaning koordinatalari;
 - vaqt.
Koordinatalarning soniga ko‘ra, xarorat maydoni bir o‘lchamli izotermik yuza deb yuritiladi. Xarorat bir izotermik yuzadan ikkinchi izotermik yuza yo‘nalshiga qarab o‘zgaradi. Xaroratlarning eng ko‘p o‘zgarishi izotermik yuzalarga o‘tkazilgan normal chiziqlar bo‘yicha yuz beradi. Xaroratlar farqi (t) ning izotermik yuzalar oralig‘idagi normal bo‘yicha olingan masofa (n) ga nisbati xarorat gradiyenti (grad t) deb ataladi.


(2)
Xarorat gradiyenti nolga teng bo‘lmagan taqdirda (grad t0) issiqlik oqimi yuzaga keladi. Bunda issiqlik oqiminng yo‘nalishi xarorat gradiyenti chizig‘i bo‘yicha boradi, ammo xarorat gradiyentiga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘ladi:

Furpye qonuni. Bu qonunga ko‘ra, issiqlik o‘tkazuvchanlik orqali issiqlik miqdori dQ xarorat gradiyentiga , vaqtga (d) va issiqlik oqimi yo‘nalishiga perpendikulyar bo‘lgan maydon kesimiga (dF) proporsionaldir, ya’ni:


(3)
Agar deb olinsa, u xolda:
(4)
bu yerda: q – issiqlik oqimi zichligi;  - issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyenti.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyenti quyidagicha o‘lchov birligiga ega:



Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyenti issiqlik almashinish yuzasi birligidan (1m²) vaqt birligi davomida () izotermik yuzaga normal bo‘lgan, 1m uzunlikka to‘g‘ri kelgan xaroratlarning bir gradusga pasayishi vaqtida issiqlik o‘tkazuvchanlik yuli bilan berilgan issiqlik miqdorini belgilaydi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyentining qiymati moddaning tuzilishi va uning fizik-kimyoviy xossalariga, xarorat va boshqa bir qator kattaliklarga bog‘liq. Oddiy (normal) xarorat va bosimda metallar issiqlikni yaxshi, gazlar esa yomon o‘tkazadi. Masalan, ayrim moddalarning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyenti quyidagi qiymatga ega mis: =384 Vt/(mK); po‘lat  = 46,5 Vt/(mK); beton =1,28 Vt/(mK); tomchili suyuqliklar =0,10,7 Vt/(mK); gazlar =0,0060,6 Vt/(mK); xavo =0,027Vt/(mK).