1-amaliy mashg’ulot Atmosfera havosida zaxarli moddalarning tarqalish va tashlanayotgan chiqindilarning mumkin bo’lgan chegaraviy miqdorini hisoblash

-MASALA VARIANTLARI

№	CHiqindilar miqdori, Mx, g¤s				N	N, M	D, m	W, m¤s	Tg, °C	Tv, °C	A
	MCO	MNO2	MSO2	M chang
	13,0	0,85	6,0	13,3	1	30	1,1	13,0	195	23,4	200
	170,0	3,7	32,6	20,8	1	33	1,3	12,6	182	20,4	200
	217,0	6,3	57,4	28,2	1	40	1,4	13,2	173	15,4	240
	325,0	8,2	67,6	38,2	1	45	1,5	12,2	167	24,6	240
	189,3	8,8	62,4	20,6	2	50	1,6	13,5	154	18,6	200
	208,5	9,8	68,2	27,8	2	55	1,6	14,2	146	24,5	200
	220,0	10,6	79,4	35,3	2	60	1,6	14,4	142	26,4	240
	848,6	56	368	168	2	100	2,5	18,8	135	30,0	200
	1200	84	478	206	2	110	2,8	20,6	130	28,5	240
	1296	92	502	220	3	120	2,8	22,0	120	20,0	240
	2380	106	684	265	3	125	3,0	20,8	118	22,5	200
	3050	127	805	297	3	130	3,0	21,4	115	24,8	200
	4150	157	950	325	3	145	3,0	22,0	114	25,6	200
	14,0	0,85	6,0	13,3	1	30	1,1	13,0	195	23,4	200
	175,0	3,7	32,6	20,8	1	33	1,3	12,6	182	20,4	200
	214,0	6,3	57,4	28,2	1	40	1,4	13,2	173	15,4	240
	321,0	8,2	67,6	38,2	1	45	1,5	12,2	167	24,6	240
	184,3	8,8	62,4	20,6	2	50	1,6	13,5	154	18,6	200
	201,5	9,8	68,2	27,8	2	55	1,6	14,2	146	24,5	200
	222,0	10,6	79,4	35,3	2	60	1,6	14,4	142	26,4	240
	888,6	56	368	168	2	100	2,5	18,8	135	30,0	200
	1210	84	478	206	2	110	2,8	20,6	130	28,5	240
	1295	92	502	220	3	120	2,8	22,0	120	20,0	240
	2383	106	684	265	3	125	3,0	20,8	118	22,5	200
	3054	127	805	297	3	130	3,0	21,4	115	24,8	200
	4151	157	950	325	3	145	3,0	22,0	114	25,6	200
	201,5	9,8	68,2	27,8	2	55	1,6	14,2	146	24,5	200
	222,0	10,6	79,4	35,3	2	60	1,6	14,4	142	26,4	240
	888,6	56	368	168	2	100	2,5	18,8	135	30,0	200
	175,0	3,7	32,6	20,8	1	33	1,3	12,6	182	20,4	200

M* – bitta manbadan chiqayotgan chiqindi miqdori.

2-amaliy mashg’ulot

Atmosfera havosiga tushayotgan chang-gaz chiqindilarini chegaraviy miqdorlarini hisoblash va ularni tozalash moslamalarini o’rnatish zarurligini asoslash

Tarkibida og’irlik bo’yicha % hisobida S (uglerod), N (vodorod), O (kislorod), S (oltingugurt) mavjud bo’lgan Q yokilg’ini (kg/soat) yonishidan hosil bo’ladigan tutun gazlarini hajmini (Vg m³/soat) hisoblash kerak (agar xromatografik analiz asosida tutun gazlarining % miqdori ma’lum bo’lsa).

Yoqilg’ini to’liq yonishi uchun ma’lum miqdorda pech zonasiga bug’ qo’shiladi (m, kg yoqilg’iga kg).

Hisoblash yo’li:

1. 1 kg yoqilg’ini yondirish uchun kerak bo’ladigan havoning miqdori aniqlanadi (Lx, kg/kg),
(1)
bu yerda 2,67 q (kislorodni uglerod atomiga nisbati)
32-kislorodning molekulyar og’irligi;
12- uglerodning atom og’irligi;
0,23 — kislorodning havodagi massa ulushi.
2. 1 kg yoqilg’ini yondirish uchun kerak bo’ladigan havoning hajmi quyidagi formula bilan aniqlanadi (Wx, m^Z/kg)
(2)
bu yerda r– havoning zichligi – 1,293 kg/m³ ga teng.
3. 1 kg yoqilg’ini yonishidan hosil bo’ladigan maxsulotlarning mol miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi (N_R02 kg×mol/kg)

(12-uglerodning atom massasi, 32 – oltingugurtni atom massasi).

bu yerda m-1 kg yoqilg’ini yondirish uchun forsunkaga uzatilayotgan bug’ning (kg) miqdori
2- vodorodning molekulyar og’irligi, 18- suvning molekulyar og’irligi.
4. N₂, O₂, SO va boshqa gazlarning (analiz ma’lumotlariga ko’ra) qiymatlariga qarab ortiqcha havoning haqiqiy koeffitsienti belgilanadi

bu yerda N₂, O₂, SO-foizda (%)
3,762- N₂ va O₂ larni havodagi nisbatlarining qiymati
(79 % - N₂ va 21 %- O₂) q 3,762
5. Ortiqcha havoning aniqlangan koeffitsientiga qarab ikki atomli gazning mol miqdori hisoblanadi:

bu yerda 0,21-yonishda ishtirok etadigan kislorodning havodagi ulushi.
22,4 – mol gazning щajmi.
6. RO₂, H₂O, N₂ va O₂ larning umumiy yig’indisi topiladi

7. Yonish mahsulotlarining miqdori aniqladi (kg/soat)

bu yerda Q-yoqilayotgan yoqilg’ining miqdori (kg/soat)
8. Normal sharoitdagi hosil bo’layotgan tutun gazlarning hajmi aniqlanadi N×m³/ch

Quyida ko’rsatilgan gazlardan tashqari chiqayotgan gazlarning tarkibida boshqa gazlar: oltingugurt, azot oksidlari, aldegidlar, tutun gazlar mavjud.

1-masala variantlari

№	Q kg soat	Yoqilg’i tarkibi % og’irlik bo’yicha				m kg kg	Ishlatilgan gazning miqdori % um
		C	H	O	S		N2	O2	CO	CO2	H2O
	7	86,0	14,0	-	-	-	75	7,0	7,8	7,5	3,0
	10	86,0	14,0	-	-	-	74	6,0	8,6	6,8	3,4
	20	85,3	14,6	-	0,10	-	78	10,5	1,8	6,4	2,6
	25	85,0	14,5	0,3	0,15	-	78	8,2	0,8	8,8	2,3
	100	85,5	13,6	0,5	0,20	0,2	77	8,8	0,6	9,4	2,8
	125	85,0	13,2	0,8	0,30	0,2	77	8,4	0,5	8,6	3,0
	150	85,5	12,5	1,0	0,35	0,3	76	8,8	0,5	9,2	3,2
	175	85,0	12,5	1,0	0,40	0,3	78	8,6	0,4	8,8	3,7
	200	84,6	13,0	1,2	0,40	0,4	78	9,0	0,5	9,0	2,8
	250	85,0	12,5	1,5	0,45	0,5	79	8,2	0,4	8,2	3,2
	300	85,0	12,5	1,5	0,45	0,5	80	8,6	0,3	6,8	3,5
	350	85,0	12,5	1,5	0,45	0,5	80	8,0	0,4	7,5	3,0
	7	86,0	14,0	-	-	-	75	7,0	7,8	7,5	3,0
	10	86,0	13,0	-	-	-	74	6,0	8,6	6,8	3,4
	20	85,3	12,6	-	0,10	-	78	10,5	1,8	6,4	2,6
	25	85,0	13,5	0,3	0,15	-	78	8,2	0,8	8,8	2,3
	105	85,5	12,6	0,5	0,20	0,2	77	8,8	0,6	9,4	2,8
	120	85,0	13,2	0,8	0,30	0,2	77	8,4	0,5	8,6	3,0
	150	85,5	13,5	1,0	0,35	0,3	76	8,8	0,5	9,2	3,2
	170	85,0	12,5	1,0	0,40	0,3	78	8,6	0,4	8,8	3,7
	220	84,6	14,0	1,2	0,40	0,4	78	9,0	0,5	9,0	2,8
	230	85,0	12,5	1,5	0,45	0,5	79	8,2	0,4	8,2	3,2
	350	85,0	14,5	1,5	0,45	0,5	80	8,6	0,3	6,8	3,5
	340	85,0	12,5	1,5	0,45	0,5	80	8,0	0,4	7,5	3,0
	105	85,5	12,6	0,5	0,20	0,2	77	8,8	0,6	9,4	2,8
	120	85,0	13,2	0,8	0,30	0,2	77	8,4	0,5	8,6	3,0
	150	85,5	13,5	1,0	0,35	0,3	76	8,8	0,5	9,2	3,2
	7	86,0	14,0	-	-	-	75	7,0	7,8	7,5	3,0
	10	86,0	13,0	-	-	-	74	6,0	8,6	6,8	3,4
	20	85,3	12,6	-	0,10	-	78	10,5	1,8	6,4	2,6

Changli-gaz chiqindilarini tozalash tadbirlarining samaradorligini hisoblash.
Ushbu hisob sanoat chiqindilar­i-chang va SO₂ ni tozalash natijasida ular tarifidan yetkazilishi mumkin bo’lgan ziyonni aniqlash orqali amalga oshiriladi. Bunda ma’lum bir sanoat hududi va aholi punktida yuzaga keladigan havodagi moddalarning o’rtacha yillik kontsentratsiyasi asos qilib olinadi. Atrof-muhitga yetkaziladigan ziyon quyidagilarning yig’indisidan iborat:
-Aholi o’rtasida kasalliklarning ko’payishi sababli sog’liqni saqlash tizimi uchun qO’shimcha mablag’larning ajratilishi;
-CHorvachilikda mahsuldorlikning pasayishi;
-Qishloq xo’jaligi ekinlarining hosildorligini kamayishi;
-Asosiy ishlab chiqarish fondlarining yemirilishi.
Bu ziyon yerning ustki qatlamidagi havoning yerdan 1,2-2m yuqori qatlamidagi ifloslanish kontsentratsiyasiga bog’liq holda, masalan, bir kishi, 1 gektar va h.k. hisobida ifodalanadi.
SHunday qilib, sog’liqni saqlash tizimiga yoki kommunal xo’jaligiga keltirilgan solishtirma ziyon, 1 kishi uchun sO’mlar hisobida yiliga quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

CHangning o’rtacha yillik konts. mg/m^3	Zs, Zk sO’m/1kishi yiliga	SO2 ning o’rtacha yillik konts. mg/m^3	Zs, Zk sO’m/1kishi yiliga
0,3	350	0,1	250
0,5	700	0,2	570
0,9	1000	0,3	760
1,2	1140	0,4	840
1,5	1210	0,5	220

Qishloq xo’jaligiga Zq va o’rmon xo’jaligiga 1 ga yer hisobida, shuningdek sanoatga 1 mln. sO’m hisobida, asosiy ishlab chiqarish fondlariga sO’m hisobida 1 yillik keltirilgan solishtirma ziyon quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

CHangning o’rtacha yillik konts. mg/m^3	Zq sO’m/ yiliga	Zsan sO’m/ yiliga	SO2 ning o’rtacha yillik konts. mg/m^3	Zq sO’m/ yiliga	Zsan sO’m/ yiliga
0,1	100	-	0,1	250	1,0
0,2	160	-	0,2	500	2,0
0,3	250	-	0,3	900	3,0
0,5	400	4,0	0,5	1050	5,0
1,2	-	16	1,0	1200	6,5
2,1	-	-	-	-	-

Umumiy iqtisodiy ziyon quyidagi umumiy formula bilan hisoblanadi.

R- axoli soni
S- qishloq xo’jaligi ekinlari ekiladigan yer maydoni
F-asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati.
Iqtisodiy samaradorlik esa quyidagi formula orqali aniqlanadi:
IS=3-T_N
bu yerda T_N- tozalash tadbirlariga sarf bo’ladigan xarajatlar.
Masalan: 5 ming kishilik ishchi posyolkasidagi chang va
SO₂ ning atmosfera havosidagi o’rtacha yillik kontsentratsiyasi 0,3 va 0,2 mg/m³.
Ziyonni hisoblang :
1009200000 sum
Ushbu sanoat chiqindilarini tozalash uchun 998760000 so’m sarf qilinsa, iqtisodiy samaradorlik quyidagiga teng bo’ladi: so’m

№	CHang konts. mg/m^3	SO2 konts. mg/m^3	R ming kishi	S ga	F mln. sO’m	Tozalash naxri sO’m
1	0,3	0,2	7	-	500	998760000
2	0,5	0,3	5	-	250	1205000000
3	1,2	0,5	3	-	300	3906636000
4	0,3	0,2	-	250	550	865300410
5	0,5	0,3	-	540	625	3005300000
6	1,2	0,5	-	320	450	6320035000
7	0,3	0,2	6	150	-	7320280
8	0,5	0,3	4	200	-	8114980
9	1,2	0,5	2	120	-	3904560
10	0,3	0,2	1,5	85	220	319216300
11	0,5	0,3	1,8	45	180	880420730
12	1,2	0,5	1,2	60	140	2648073200

1-masala variantlari.