1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

1.5.5 Muftalar 
Muftalar - o‘q, val, sterjenlar, quvurlar va kanatlarni, o‘zaro birlashtiruvchi qurilma 
sifatida xizmat qiladi. Eng ko‘p qurilish mashinalarida ishlatiladigan muftalar vallarni bir-
biri bilan o‘zaro birlashtiruvchi muftalar hisoblanadi. Ular bir- biridan tuzilishi, vazifasi, 
ishlash prinsipi va boshqarilishiga qarab turlarga bo‘linadi. Vazifasiga kura bir geometrik 
o‘qda yoki bir-biriga nisbatan burchak hosil qilib yotgan vallarni birlashtiruvchi; valni tishli 
g‘ildirak, tasmali uzatmaning shkivi va boshqa detallar bilan birlashtiruvchi; tayyorlanishi 
uncha aniq bo‘lmaganligi yoki noaniq montaj qilinganligi natijasida vallarning 
o‘qdoshmasligini kompensatsiyalovchi muftalar; bir val doimiy aylanib turganida 
ikkinchisini ulab-uzib turadigan muftalar; uzel yoki mashinani o‘ta nagruzkadan himoya 
qiluvchi, dinamik yukni kamaytiruvchi, vallardan birining o‘q buylab siljishini ta’minlovchi 
va hokazo muftalar bo‘ladi. Ishlash prinsipi bo‘yicha mexanik (qurilish mashinalaridagi 
asosiy muftalar), elektrik va gidravlik turlarga bo‘linadi. Boshqarilish turi bo‘yicha 
boshqarilmaydigan (doimiy biriktirilgan boshqariladigan ilashmali), avtomatik va maxsus 
muftalarga bo‘linadi. Boshqarilmaydigan muftalar bikir, kompensatsion o‘z-o‘zidan 
o‘rnashadigan va egiluvchan muftalarga bo‘linadi. 
Doimiy biriktirilgan muftalarga vallarning bir-biriga nisbatan biror yo‘nalishda 
siljishiga yo‘l quymaydigan qilib biriktirilgan quzg‘almas muftalar va vallarning turli 

---

yo‘nalishda siljishiga ma’lum darajada imkon beradigan qo‘zg‘aluvchi muftalar kiradi. 
Qo‘zg‘almas muftalar o‘qdosh vallarni qo‘zg‘almaydigan qilib biriktirish uchun 
xizmat qiladi va ular ajralmaydigan (vtulkali) va ajraladigan (flanesli) qilib tayyorlanadi. 
Vtulkali muftalar vallarning uchlariga shtiftlar (1.26- rasm, a), shponkalar (1.26- rasm, б) va 
shlislar yordamida mahkamlanadigan vtulkadan iborat. Flanesli muftalar (1.26- rasm, в) 
boltlar bilan biriktiriladigan ikkita yarim muftadan iborat. 
Boltlar zazor bilan qo‘yiladigan muftalarda (1 variant) burovchi moment (M
bur
) 
boltlarni tortish hisobiga hosil bo‘lgan ishqalanish momenti (M
ishk
) vositasida uzatiladi. 
1.26-rasm. Kompensiyalovchi muftalar. 
Ikkinchi xil muftalarda flaneslarni bir-biriga tortib turuvchi boltlar zazorsiz 
qo‘yilgan bo‘ladi (II variant), bu holda boltlar kesilishga ishlaydi va har qaysi boltga kuch 
ta’sir qiladi. 
Bu muftalar katta momentlarni uzata oladi va diametri 200 mm gacha bo‘lgan 
vallarni biriktirish uchun xizmat qiladi.