1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

1.5.2.
 
O‘q va vallar 
Qurilish mashinalarining aylanib ishlaydigan detallari o‘q yoki vallarga o‘rnatiladi. 
Vallar o‘rnatilgan detallar bilan birga aylanib burovchi moment uzatadi, o‘qlar esa 
o‘rnatilgan detallar bilan aylanishidan yoki aylanmasligidan qat’iy nazar, burovchi moment 
uzatmaydi. Ular faqat detallarni ushlab turish uchun xizmat qiladi (1.22-rasm, 
a).
Shuning 
uchun ham o‘qlar faqat eguvchi kuchlar bilan, vallar esa qo‘shimcha ravishda yana burovchi 
momentlar bilan yuklangan bo‘ladi. Vallar pog‘onali (1.22-rasm, б), tirsakli (1.22-rasm, 
в)
va egiluvchan (1.22-rasm, 
г)
bo‘lishi mumkin. 
Vallar ichida eng ko‘p ishlatiladigani pog‘onali vallardir. Ular ko‘pincha chervyak 
va tishli shesternyalar bilan birgalikda bir xil materialdan tayyorlanadi. 

---

1.22-rasm.O‘q va vallar. 
Tirsakli vallar asosan ilgarilanma harakatni aylanma harakatga aylantirib berish 
uchun xizmat qiladi yoki aksincha (ichki yonuv dvigatellari, qorishma nasoslari va 
hokazolar). 
O‘q va vallar asosan yaxlit yoki halqasimon kesimli qilib doiraviy shaklda 
tayyorlanadi. To‘g‘ri vallar va o‘qlar uzunlngi bo‘yicha o‘zgarmas kesimli yoki ayrim joylari 
turli diametrda pog‘onali qilib tayyorlanadi. Pog‘onali val va o‘qlar har qaysisi o‘z o‘rnida 
erkin harakatlanishi kerak bo‘lgan turli detallarni o‘rnatish uchun qulaydir. Detallar bilan 
biriktirish uchun uqlar va vallarda shponka ariqchalari, shlislar, rezbalar o‘yiladi, ba’zan esa 
ularni profilli qilib tayyorlanadi. 
O‘q va vallarni mustahkamlikka hisoblashda ularni ikki tayanchga o‘rnatilgan va 
ustiga yuk quyilgan to‘sin sifatida qaraladi. 
O‘qlar faqat egilishga hisoblanadi: 
d- o‘qning diametri; M
eg
- maksimal egiluvchi moment; 
Seg
- 
egilishdagi joiz kuchlani